Samarqand davlat chet tillar instituti ispan va italyan tili kafedrasi

III Bob boʻyicha xulosa 
70
Covarrubias S. Tesoro de la lengua castellana o española. Madrid, Turner. 1977 P 236-238 

---

89 
Xulosa o’rnida aytish joizki,
”
Como” bogʻlovchisi qiyosiy tuzilmalardagi 
frazeologik 
birliklarningmilliy-madaniy 
xususuiyatlari 
(xorijiy 
asarlardan 
na’munalar) keltirar ekanman, bu bog’lovchilar orqali yuz beradigan tahlil 
jarayonlari biroz tilshunoslarning yanada ko’proq savollarga javob topishga 
undaydi, chunki bu frazalarga ta;riflar berilganida barcha so’zlarni alohida-alohida 
va frazaning o’zini nechta so’z bo’lishidan qat’iy nazar alohida ajratgan holda 
tahlilqilish kerak bo’ladi. 
Lug’at tarkibida ham ko’plab uchraydigan ispan dialektlari hozirda eng ko’p 
rivojlangan tarafi bu fonetik jihatdan hisoblanib, ispan adabiy tiliga kastil dialekti 
asos qilib olingan. Shuning uchun ispan tili XV aasrgacha “kastil tili” deb ham 
atalganligini ko’rib chiqdik. Ispan tiliga oid dastlabki yozuv namunalari esa X-XI 
asrlarga oid rasmiy hujjatlarda uchraydi. ispan tili tovush qurilishi uchun 5 unli, 
diftong va triftonglar mavjud. Urg’uning o’rni qat’iy emas, ot va sifat turlanmaydi, 
jins va son kategoriyalari, artiklning 3 turi (aniq, noaniq va nol) mavjud. Faqat 
kishilik olmoshlarigina turlanadi. Gapda so’zlar tartibi nisbatan erkin. Yozuvi lotin 
alifbosi asosida yoziladi. 
Ispan tili dialektlarini tahlil qilar ekanmiz bu tilning naqadar keng ko’lamli 
ekanligini ko’rish mumkin, uning grammatik ma’nolari,dialectal bazalarini ko’rib 
bu tilning hali ishlanmagan bo’limlari ko’p ekanligini kuzatdim. Shu institutda 
ta’lim berayotgan professor o’qituvchilarning berayotgan bilimlari orqali biz bu 
tilning keng ma’noli tasnifga ega ekanligini ko’rish mumkin.
MD ishimda shunday ma’lumotlarga ega bo’ldimki, insonning o’z ona tilisi 
orqali ko’pgina so’zlarni faqatgina inson o’z tilida ifoda etar ekan, ammo yana 
shunday qiziq taktlarga ega bo’ldimki barcha ona tillardan keyin turadigan bu til-
ispan tili ekanligini isbotlangan haqiqat ekan, chunki bu tilning unlilar va undoshlar 
moslashuvi va muloyimlik bilan talaffuz qilinishi barcha Yevropa tillaridan ajralib 
turishini anglash qiyin emas.
Tilning murakkab tuzilishi mavjudligini nafaqat tilshunos olimlar balki 
talabalar ham til haqida bilimlarga ega bo’lgan sari tushunib, anglab boraveradi.

---

90 
Qisqa fikr o’rnida ta’kidlab o’tmoqchimanki, har qanday talaba o’z 
ustidaishlar ekan, aynan ispan tili xususida gap ketayotgan vaqtda ta’kidlab 
aytmoqchimannki, ispan tilining hali o’rganadigan yo’nalishlari ko’p, ilmiy ishlar 
olib boriladigan tipik jihatlari, qo’l o’rilmagan fan xulosalari bisyor. Bizning 
oliygohimiz o’qituvchilari tomonidan ko’plab ilmiy ishlar olib borilgan bo’lib, 
ko’plab ispan tili o’rganuvchilar uchun qo’llanmadir. 
Lingvistika- talaffuz, grammatika va so’z birikmasi bilan ajralib turadigan 
tilning hududiy yoki ijtimoiy xilma-xillikka ega hisoblanadi. Lingvistik atamalar 
ko’pincha tilning standart turlaridan farq qiluvchi nutq usulini ifodalash uchun 
ishlatiladi, shunga qaramay, deyvid Kristal quyida aytganidek: “Har bir kishi dialekt 
bilan gaplashadi”.
Lingvistik ishlarni o’rganish dialektologiya deb nomlansa, bu odatda ijtimoiy 
tilshunoslikning pastki maydoni deb qaraladi.roman tillarining hududi uchga 
ajratiladi: biinchisi “Eski Romaniya” –Yevropaning Rim imperiyasi tarkibiga kirgan 
va romancha nutqni saqlab 1olgan qismi, roman tillarining shakllanish markazi 
hisoblanadi, ikkinchisi “Yangi Romaniya”- XVI-XVIII asrlarda mustamlakachilik 
harakatlari natijasida yevropadan tashqarida Roman tillarida so’zlashuvchi aholi 
paydo bo’lgan hududlar, uchinchisi esa mustamlakachilik siyosati natijasida Roman 
tillari mahalliy tillar bilan birga rsmiy tilga aylangan mamlakatlar hisoblanadi.
Roman tillari lotin alifbosidan foydalanadi. Bolqonroman tillarida yozuv 
kirillitsa asosida shakllangan. 1860-yildan keyin rumin tili, 1989- yildan moldavan 
tili alifbosiga o’tgan. Lotin tilida bo’lmagan tovushlarni ifodalash uchun turli xil 
birikmalari, diakritik belgilar joriy etilgan.
71
Tillarning asosiy qiziqishlaridan biri ularning tillararo munosabati edi. Rus 
idiomalarida (Dobrovskiy, Baranov, Telia) so'nggi tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, 
tasvir komponentini tahlil qilish tarjimonga foydalanish cheklovlari va ba'zi 
idiomatik ekvivalentliklarning maqsadga muvofiqligi haqida muhim ma'lumotlarni 
71
118 Ruiz Gurillo L. Cómo integrar la fraseología en los diccionarios monolingües, en G. Corpas. Granada, 
Editorial Comares, 1992. – P. 24. 

---

91 
beradi. Ushbu maqolada men shu nuqtai nazardan rus va ispan og'zaki idiomalari 
bilan shug'ullanaman.
Kelgusida frazeologizm va ularning bog’lovchilar bilan kelganda tub 
ma’nosiga qanchalik ta’sir ko’rsatishi haqida amaliyotlarni ko’rib chiqaman va ikki 
tadqiqot ishimni solishtirma asosida darslik qo’llanma uchun o’quvchilarga taqdim 
etaman. 
Xulosam yakunida o’zimning ushbu MD ishimdan chiqargan xulosalarim, 
olgan ma’lumotlarim, tayangan adabiyotlarimdan o’zlashtirgan bilimlarim asosida 
asosiy to’xtamga kelganim asosida fikrlarimni bayon etmoqchiman.
Biz o’rgangan til ya’ni, ispan tilini ilmiy jihatdan muzokara etar ekanmiz 
quyidagi raqamlarga e’tiborizni qaratmoqchiman. Ispan tili shunday tilki, 
ispanlarning soni Ispaniyada 500 million, 21 mamlakatning rasmiy yoki yarim 
rasmiy tili hisoblangan. Ushbu raqamlarga qo’shimcha ravishda, 40 ta 
mamlakatlarda tarqalgan 90 million o’quvchi bilan ingliz tilidan keyin dunyodagi 
eng ko’p o’rganilgan tildir. Ispan tilini keyinchalik mukammal qilish zaruratiga 
aylanganligi aynan haqiqatdir.
Misol uchun, deyarli barcha oliy o’quv yurtlari bu mashhur lotin tilini birinchi 
yoki ikkinchi til maktablari sifatida taqdim etishlari ham fikrimiz dalilidir. Bu 
hodisalardan tasshqari, Janubiy Amerika va ko’plab mamlakatlar tomonidan ispan 
tili qo’llab-quvvatlanmoqda.
Fransuz sifatida ispan tili va boshqa lotin tillarini o’rganish juda oddiy bo’lib 
ko’rinadi va tez-tez o’rganishda imkoniyatlarni ochmoqda. Sizning qilishingiz kerak 
bo’ladigan asosiy ish bu tilning yanada ochilmagan qirralarini shakllantirish deya 
ta’kidlashadi, tilshunos olimlar yana shuni ham ta’kidlashadiki, ispan tilining 
grammatik qurilishi jumladan, alifbo, talaffuz, matn terish, fe’llar, jumlalar va 
iboralar, audio darslar va video kabi ko’plab kurslarga bepul va bepul kurslar 
infersiyasini ishlatish juda oson, bundan tashqari, “Ispaniya tarixi”dan “ispaniya 
sporti”ga qadar bo’lgan maqolalarni o’zida mujassam etgan sayyohlik va 
madaniyatga oid kichik bo’lim ham mavjud bo’lib, bunda tasvirga qarab, holat 
jarayonlariga qarab ispan tili o’rganiladi, ispan tili bilan yana portugal tilini ham 

---

92 
so’zimga qo’shimcha qilmoqchiman,ispan tiliga o’xshash tillar mavjud bo’lib, 
portugal tilini o’rgangan o’rganuvchilar ispan tilini osonlikcha tushunishlari 
mumkinligini ko’rish mumkin, ammo ispan tilida so’zlashadiganlar portugal tilini 
juda oson tushinishlari mumkin emas.
Xulosa o’rnida aytib o’tish joizki, dialektlardagi farqlar grammatikada ham, 
lug’atda ham, fonetikada ham kuzatiladi. Bu farq, ayniqsa dialektni “klassik” 
Kastiliya versiyasi bilan taqqoslashda ko’rinadi. Masalan, ba’zi Grammatik jihatlar 
lahjalarda juda soddalashtirlgan, so’z birikmalarida ko’plab sinonimlar qo’llaniladi. 
Lotin Amerikasida ko’plab dialektlar keng tarqalgan bo’lib ularni yuqorida tahlil 
qilib chiqdik.
Dunyo tillari orasida keng foydalanayotgan ispan tilining bir bo’limiga oid 
qismini tahlil qilishga harakat qildik. Yuqorida aytib o’tilganidek, Ispaniya va Lotin 
Amerikasidagi ispanlar O’rtasida farqlar mavjudligini ham qisman bo’lsada tanishib 
chiqdik, shu fikrlarga qo’shimcha qilgan holda, tilning o’zi nomining kelib chiqishi 
haqida ozgina fikr yuritib o’tmoqchiman, Lotin Amerikasi yoki ispaniyaning 
mintaqalariga qarab, hatto ispan tilining pastki turlari ham mavjud. Birinchidan, 
tilning o’zi nomining kelib chiqishi haqida fikr yuritadigan bo’lsak, Lotin 
Amerikasida u ko’pincha ispancha o’rniga Kastiliyatili deb nomlanadi, shu bilan 
birga, Ispaniyaning boshqa tillarida gaplashadigan ba’zi mintaqalarida, masalan, 
Galisiy va Katalan tillarida, ispan tili rasmiy til hisoblanadi.
72
Lotin Amerikasining ba’zi joylarida vos va uning turli xil shakllarini ishlatish 
Boliviya, Chili, Nikaragua, Gvatemala va Kosta-Rika aholisining kichik guruhlari 
orasida foydalanish tufayli mashhurlik kasb etmoqda. Ispan tilidagi so’zlarning 
aksariyati universaldir. Ammo alohida holatlar mavjud, masalan: telefono movil/ 
selular (mobil telefon) va ordenador/computadora (kompyuter), unda ikkinchi so’z 
ispaniyaning Lotin Amerikasi versiyasidan olingan. Lahjaga qarab har xil 
ishlatiladigan boshqa ko’plab so’zlar ham mavjud.
72
Cruz M. “Lexico y ELE: enseñanza/aprendizaje con tecnologias”. Journal of Spanish Language Teaching, 2015.
P 165-179. 

---

93 
Masalan, Ispaniyada ular boligrafo (qalam), chili lapaz makaron, Argentinada 
lapitsera va hokazolarni aytib o’tish mumkin. Umuman olganda, lug’atdagi farq 
britaniya va Amerikalik ingliz tilidan farq qilmaydi. Ammo ba’zi so’zlar hanuzgacha 
ehtiyotkorlik bilan qo’llanadi.
Masalan, Ispaniyada fe’l coger olmoq, tutmoq, olib kelishni anglatadi, Lotin 
Amerikasida koger- bu sevgi so’zini ifodalash uchun ishlatiladigan so’zlashuvchi 
atama hisoblanadi.Tabiiyki, siz ispan tilini o’rganadigan mintaqadagi urg’uni 
o’zlashtirasiz, ammo bu mutlaqo o’zaro tushunish uchun muommo bo’lmaydi. 
Barchamiz o’zimizning talaffuz xususiyatimizga egamiz va ular yaxshiroq yoki 
yomonroq bo’lishi mumkin emas 

---

94