Samarqand davlat chet tillar instituti ispan va italyan tili kafedrasi

 
 

---

66 
III BOB. “COMO”
BOGʻLOVCHISI QIYOSIY TUZILMALARDAGI 
FRAZEOLOGIK BIRLIKLARNING MILLIY-MADANIY 
XUSUSIYATLARI
3.1.”Como” bogʻlovchisining iboralarda kelishi 
So‘nggi yillarda tilshunoslarning ushbu sohalarni tadqiq qiladigan nuqtai 
nazari va yondashuvlari juda xilma-xil bo‘lgan frazeologik va paremiologik 
tadqiqotlarga qiziqish ortib borayotganining guvohi bo‘ldik. Ko'pgina 
tadqiqotchilarning qiziqishini uyg'otgan FUlar orasida somatizmlar (keyingi 
o'rinlarda SO deb yuritiladi), chunki inson tanasi qadim zamonlardan beri insonning 
kundalik hayotida asosiy rol o'ynagan, buni SO ni o'z ichiga olgan juda ko'p sonli 
FUlar tasdiqlaydi
54
.
1. Muammoning holati OS frazeologiyasi bo'yicha bir qator olimlarning 
faoliyati tufayli 1980-yillardan boshlab ko'plab tadqiqotlar va tadqiqot ishlari nashr 
etila boshlandi. Boshqalar qatorida kubalik Trista Peres, Karneado More va Peres 
Gonsalesning “Frazeologik birliklardagi somatik elementlar” asarini, Mellado 
Blankoning “Fra-seologismos somáticos del Aleman. Nemis tilidagi somatizmlar 
bo'yicha leksiko-semantik tadqiqot. Xuddi shu muallifning yana bir asarini eslatib 
o‘tish joizki, “O‘quvchi – qiz”: Nemis va ispan tillarining somatik leksemalarining 
metaforalari bor.
Bir yil o'tgach, 2005 yilda Virjiniya Sciutto "Argentina ispan tilining somatik 
frazeologizmlari" nomli doktorlik dissertatsiyasini himoya qiladi, unda Argentina 
ispan tilining SO'larini morfosintaktik va semantik nuqtai nazardan o'rganadi. 2008 
yilda Inmaculada Penadés Martinez "Ispan, katalan va portugal tillarida nominal 
somatik iboralarning kognitiv tahlili" ni o'tkazdi. 2009 yilda Ines Olza Moreno 
“Frazeologik birliklarning semantikasi aspektlari” mavzusida doktorlik 
dissertatsiyasini himoya qildi. Ispan tilining metallingvistik somatik frazeologiyasi.
O'z navbatida, Karolina Julia Luna o'zining doktorlik dissertatsiyasida "Inson 
tanasi leksikasining tuzilishi va o'zgarishi" ni o'rganadi. 2016 yilda Iva Vuksanning 
"Ispan, italyan va xorvat frazeologiyalarida qo'l, barmoq, musht somatizmlari" 
54
(Simeonidis 55). 

---

67 
mavzusidagi doktorlik dissertatsiyasi alohida ajralib turadi. Kontrastiv 
frazeologiyaga kelsak, Xuan Pablo Larreta Zulategining nemis va ispan tillarining 
kontrastiv frazeologiyasiga bag'ishlangan doktorlik dissertatsiyasini alohida 
ta'kidlash joiz. 
55
Yana bir muhim maʼlumot asardir. 
Como kanareyka lahjasidagi ispan tiliga kuchgan soʻzlar: 
Como tabaiba(tabaiba) 
Como tajinaste(tajinaste) 
Como perenquen(perenkuen) 
Como guerre(guere) 
Como bayfo(bayfo) 
Como jairara (jairara) 
Como gofio(gofio) 
Como tagorar(tagorar) 
Como mencey(mensey) 
Como guanchdan kelib chiqqan ispan lahjalari:
Como tacoronte(takoronte) 
Como taganana(taganana) 
Como teguesta(teguesta) 
Ispaniya standart tiliga mos kelgan qadimgi ispan soʻzlari, hozirda bu soʻzlar 
dialektlar tarkibiga kirgan boʻlsa-da, ispan standart tiliga, adabiy tili qolipiga mos 
soʻzlar hisoblanadi, ular: 
Como gara(gara) 
Como jonay(xonay) 
Como yaiza(yaisa) 
Bular hozirda koʻproq ispan geografik nomlariga kiritilgan va ot soʻz 
turkumining atoqli va turdosh otlari hisoblanadi. Portugal tilidagi kanarizmlar Kanar 
orollaridan ispan tilida gaplashadigan xorijiy til, chunki XV,XVI va XVII asrlarda 
koʻplab portugallar orollarga joylashadilar. Bu barcha grammatik toifalaridagi 
soʻzlarning koʻpligi va hayotning koʻp sohalariga bogʻliq ekanligini koʻrsatadi. 
55
2001-yilda nashr etilgan ikki tilli somatizmlar korpusidan nazariya va amaliyot. 

---

68 
Demak, geografik joy nomlaridan tashqari lahjalarning saqlanib qolishida oʻsha 
davrdagi sharoit ham katta oʻrin tutar ekan, buni ayniqsa, qadimgi dehqonchilik, 
hunarmandchilik va chorvachilik bilan shugʻullagan insonlar oʻsha vaqtda oʻziga 
kerakli boʻlgan soʻzlarni oʻzlashtira boshlaydi, natijada koʻp oʻzlashna soʻzlar shu 
tarkibda boʻlib qoladi.olaylik, ot soʻz turkumiga xos boʻlgan soʻzlar hisoblanib 
qoladi va aynan keltirilgan jadval bunga bisol boʻla oladi deb hisoblayman: 
Como bosta[bosta]- tariq, makkajoʻxori 
Como burgao[burgao]- kichik dengiz salyan gʻozi 
Como fonil[fonil] yoki: 
Como huni[hyune]-tortma, mebel tortmasi va hok. 
Masalan ingliz tilida faqat inglizlarning oʻzlarigina emas, balki butun 
millatlararo turli qismlarida yashovchi boshqa xalqlar ham, jumladan amerikaliklar, 
shotlandlar, avstraliyaliklar, zelandiyaliklar, Shimoliy Irlandiya va bohqa 
xalqlarning bir qismi ingliz tilida gaplashadilar, ispan tilida esa yevropa xalqlarining 
deyarli yarmi hamda janubiy amerika xalqlari gaplashadilar bu esa ispan tilining 
dunyoda keng rivojlanganini bildirib qolmay, bu tilda koʻplab olim va tilshunoslar 
ilmiy ishlar olib borganining isboti boʻlsa, bizning maqsadimis esa talaba va 
oʻquvchilar uchun hali ochib koʻrilmagan ammo olib borilgan ilmiy ishlarning tahlili 
bilan tanishtirish, bundan tashqari hozirgi vaqtda koʻplab ispan tilini oʻrganuvchi 
talaba yoshlar ispan tilidan toʻliq ma’lumot olishni istashadi, bu oʻz navbatida 
yanada izlanish kerak
56
. 
Ispan tili dialektlarining saqlanib qolish sabablari koʻp va bularning barchasi 
asosan geografik jarayonlar va yashash sharoitlaridan kelib chiqadi, ispan tili ikki 
tilli va koʻp lahjalik til tarkibiga kirgandan soʻng, yevropada tillar oʻrtasida 
tortishuvlar ham paydo boʻla boshladi, natijada Amerika dialektida va ispan 
lahjalarida judayam katta oʻzgarishlar ham boʻla boshlagan, oʻzining tilini hamisha 
ustun qoʻyishni xohlagan inglizlar hattoki ispan tilinin shevalarini ham 
zamonaviylashtirishga harakat qilishgan.koʻrib oʻtganimizdek, ispan lahjalari 
56
Garcia Platero, J.M. Castillo Carballo, M. A. (Coords.). Investigacion lexicografica para la enseñanza de lenguas. 
Malaga: Servicio de Publicaciones de la Universidad de Malaga. 2010. P 202P206 

---

69 
koʻproq qishloq xoʻjaligi bilan aloqada boʻlgan shevalarni oʻz ichiga oladi, ammo 
bu holat hammani ham birdek qoniqtirmagan. Biror tilni oʻrganar ekansiz oʻsha 
tilning nafaqat tilini soʻzlashish jarayonini balki oʻsha millatning chuqur tarixi bilan 
ham tanishib, oʻzingiz ham oldin shu jarayonda ishtirok etgandek boʻlib boraverasiz. 
Natijada bilimlaringiz va xulosa qilish qobiliyatingiz yanada rivojlanib boraveradi.
Pragmatik parametr: madaniy komponentlar, diatizim cheklovlari, 
foydalanish chastotasi, matn janrining afzalliklari, so'zlovchining modifikatsiyalari 
yoki ta'siri bilan bog'liq. O'zaro tushunish (keyingi o'rinlarda IC) atamasi bir oilaga 
mansub boshqa til asosida chet tilini yoki til xilma-xilligini rasmiy o'rganmasdan 
turib tushunish qobiliyatidan iborat.
Bu Yevropa Kengashining asosiy maqsadlaridan biri bo'lgan ko'p tillilikni 
targ'ib qilish va mustahkamlash uchun ishlab chiqilgan kontseptsiya va shuning 
uchun madaniy va til xilma-xilligini rag'batlantiruvchi strategiyalar qatoriga kiradi, 
chunki u til to'siqlari va madaniy chegaralarni yo'q qilish, o'zaro munosabatlarni 
o'rnatish, o'zaro munosabatlarni o'rnatishga qaratilgan. hamma bir-birini tushunishi 
va hurmat qilishi uchun tillar o'rtasidagi "tenglik".
CI maqsadini Umberto Eko eng yaxshi ifoda etganida: Poliglotlar Yevropasi 
- bu ko'p tillarda oson so'zlashadigan odamlar Evropasi emas, balki eng yaxshi 
holatda, ularning har biri o'z tilida so'zlasha oladigan odamlar Yevropasi o'z tilini va 
boshqasinikini tushunsa, ular ravon gapirishni bilmaydilar, lekin uni tushunish 
orqali, hatto qiyinchiliklarga duch kelsalar ham, ular o'zlarining ota-bobolari va o'z 
xalqlari tilida so'zlashganda ifodalanadigan "daho", madaniy olamni tushunadilar, 
o'z an'analari ham mavjud.
Qarindosh tillar o'rtasidagi CI didaktikasi birinchi marta XX asrning 90-
yillarida Yevropa kontekstida ishonch tufayli o'zaro tushunish potentsialidan 
foydalangan holda bir nechta SLni tillararo nuqtai nazardan o'rganishni 
osonlashtirish uchun paydo bo'ldi. . -canía bir xil til oilasiga kiruvchi tillar. Birinchi 
loyihalar ushbu qit'aning uchta asosiy lingvistik guruhiga, ya'ni roman tillariga 
(EuroComRom), 
slavyan 
tillariga 
(EuroComSlav) 
va 
german 
tillariga 

---

70 
(EuroComGerm) qaratilgan. Ushbu uch guruhdan Roman tillari guruhiga oid asarlar 
eng ko'p bo'lgan. 
O'zaro kompleks yondashuvning asoslari, bir tomondan, o'rganishni ilgari 
olingan bilimlarni qayta qurish tufayli sodir bo'ladigan bilimlarning doimiy qurilishi 
natijasi sifatida tasavvur qiladigan konstruktivizmda topiladi. Boshqa tomondan, 
ushbu taklif tillar bo'yicha umumiy Yevropa ma'lumotnomasi (Yevropa Kengashi) 
postulatlariga muvofiq keladi. Ular o'rtasida mavjud bo'lgan qarindoshlik tufayli bir 
nechta tillarni o'rganish imkonini beradigan qisman ko'nikmalarni va xususan, 
retseptiv qobiliyatlarni rivojlantirish
57
. 
Boshqa tomondan, bu yondashuv o'quvchining umumiy ko'nikmalaridan, 
xususan, dunyo haqidagi bilimlaridan ham foydalanadi. Shu sababli, bu yangi va 
mavjud o'rtasidagi munosabatlarni o'rnatishga imkon beruvchi osonlashtiruvchi 
strategiyadir. Uilk va Lauriyaning fikriga ko'ra, qo'llaniladigan metodologiya 
"ko'prik tili sifatida ishlaydigan boshqa tilga lingvistik jihatdan bog'liq bo'lgan 
kamida ikkita tilni kontrastli o'qitishdan iborat" (Wilke va Lauría de Gentile 175); 
bu til o'rganuvchining L1 yoki boshqa L2 tili bo'lishi mumkin. Bu fakt lingvistik 
yaqinlik nima uchun xatolik manbai sifatida emas, balki manba sifatida 
tushunilishini tushuntiradi. CI didaktikasida tillararo transfer tushunchasi alohida 
o'rin tutadi.
O'nlab yillar davomida bahsli tushuncha bo'lib, u bir nechta ma'nolarga ega: 
asosiy mexanizmdan (kontrastiv tahlil gipotezasi) u minimallashtirildi (Xato tahlili), 
so'nggi yillarda yangi kuchni tiklash va yangi prizma ostida kuzatilishi. CI 
nazariyasida qiziqish uyg'otadigan narsa, ko'rib chiqilayotgan ikki til tizimining 
tuzilmalari o'rtasidagi tafovutlar natijasida yuzaga keladigan ona tili yoki boshqa L2 
bilan aralashuv natijasida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan tillararo xatolardan 
qochishdir. Aksincha, "ikki yoki undan ortiq tillarning tuzilmalari bir-biriga to'g'ri 
kelganda, ular hech qanday qiyinchilik tug'dirmasligi kerak" (Alexopoulou, 2010), 
chunki ijobiy yoki osonlashtiruvchi uzatish faollashtirilgan. CI doirasidagi transfer 
57
García Negroni., María Marta. Subjetividad y discurso científico-académico. Acerca de algunas manifestaciones 
de la subjetividad en el artículo de investigación en español. Revista Signos. Estudios de lingüística. Madrid, 2008. – 
P. 5-31. 

---

71 
haqida gapirganda, biz o'rganishni osonlashtirish uchun mavjud bilim va bilimlarni 
yangi kontekst va vaziyatlarda tarjima qilishni nazarda tutuvchi hodisaning ijobiy 
tomonlariga ishora qilamiz (Reissner 58). O‘quvchi ega bo‘lgan bilim va 
o‘rganilayotgan til o‘rtasidagi o‘xshashlik morfema, leksema yoki grammatik va 
funksional tushunchalardan tashkil topgan ko‘chirish asoslarini tashkil etadi. Shu 
nuqtai nazardan, "transfer tili" yoki "ko'prik tili" tipologik jihatdan maqsadli tilga 
yaqin bo'lib, yangi tilni o'rganishda uzatish asoslarini ta'minlovchi manba til bo'ladi. 
Transfer asoslari bilan chambarchas bog'liq bo'lib, EuroCom dasturi doirasida 
yaratilgan "Yetti elek" yoki "Yetti elek" (Meissner va boshqalar; Martin Peris va 
boshqalar) tushunchalari mavjud.
Ushbu kontseptsiya o'quvchilar tizimli ravishda ishlab chiqishi kerak bo'lgan 
interlingvistik strategiyalarni belgilash uchun metaforaga ishora qiladi.
Ispan tilida qo'shma gaplarni o'rgatish leksikani o'rgatish, ya'ni o'quvchilar 
lug'atni boshqarishni o'rganishlari va shu bilan birga so'z birikmalarini bir butun 
sifatida tuzilgan so'z birikmalari sifatida ko'rib chiqish kerak[14]. Uni o'qitish 
nafaqat ispan tili darslarida qo'llaniladigan lug'atdan kengroq foydalanishni 
yaxshilaydi, balki Igueras Garcia (2006a, 14) ta'kidlaganidek, o'quvchilarning o'z 
fikrlarini ifodalashda ravonlik va aniqlikka ta'sir qiladi.
Talabaning lingvistik jihatdan ularni izohlash va saqlashga tayyorligini 
hisobga olgan holda, til o'qitishning oxirgi bosqichlarida ulardan foydalanish uchun 
iboralarni o'rganishni chetga surib qo'yadigan o'qituvchilar kam emas. Biroq, bu 
birliklarni to'g'ri o'rgatish uchun ulardan foydalanishni boshidan boshlab taqdimotga 
asoslangan ko'rsatmalarga muvofiq rejalashtirish kerak, shunda talaba o'zini FU, tan 
olish, tekshirish va yodlash bilan duch kelganligini bilishi kerak.
Taqdimot bosqichi uchun, didaktik manba sifatida, UFS ekspozitsiyasiga 
asoslangan faoliyat sinonimiya va antonimiya munosabatlari orqali ishlatilishi 
mumkin (didaktik takliflar bo'limining 5.6-bandiga qarang). Shuni unutmasligimiz 
kerakki, UFS ma'lum bir kontekstda o'rganilishi kerak, chunki ular nutq darajasiga 
tegishli.

---

72 
Ko'p tanlovli mashqlar orqali ularni o'rganish rag'batlantirilmaydi, kontekstni 
chalg'itadi va u lug'atni kommunikativ kompetentsiya doirasida birlashtira olmaydi, 
lekin bu oxirgisi emas. 
“Como” bog’lovchisining qiyosiy tuzilmalaridagi frazeologik birliklari 
haqida gap ketar ekan, barcha faktlarni ketma-ketlik tartibini yuqotmaslik uchun 
yuqorida ko’rib o’tganimiz “como” bog’lovchisi haqida ta’riflarni tushunib 
olishimiz uchun bir nechta misollarni keltirib o’tirishni maqsad qilgan holda ozroq 
tushunchalar bilan izohlashni ma’qul topdim.
Ko’rib o’tganimizdek, “como” hamda “como” ya’ni telda ishlatiladigan va 
ishlatilmaydigan bog’lovchilarni ko’rib chiqqanimizda guvoh bo’ldikki, bog’lovchi 
va qiyosiy-chog’ishtiruv bog’lovchilarning farqli tomonlari mavjud. Endilikda 
aytish mumkinki, frazeologik birliklar bilan, albatta, teldasiz bog’lovchi “como” 
ishlatilar ekan. Frazeologizmlarni quyidagui misollar bilan misollar tariqasida 
izohlab chiqilgan
58
.
Ispan tilshunosligida so'nggi o'n yil ichida idiomalarni o'rganish sezilarli 
darajada yaxshilandi, ayniqsa lingvistik tuzilishdagi idiomalar va boshqa darajalar 
o'rtasidagi munosabatlarga oid ba'zi asarlarning paydo bo'lishi. Bu ishlar 
idiomalarning foydalanishdagi ahamiyatini ochib berdi, bu esa pragmatik nuqtai 
nazar eng adekvat ko'rinishini ko'rsatadi. 
Tillarning asosiy qiziqishlaridan biri ularning tillararo munosabati edi. Rus 
idiomalarida (Dobrovolskij, Baranov, Telia) so'nggi tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, 
tasvir komponentini tahlil qilish tarjimonga foydalanish cheklovlari va ba'zi 
idiomatik ekvivalentliklarning maqsadga muvofiqligi haqida muhim ma'lumotlarni 
beradi.
Ushbu maqolada men shu nuqtai nazardan rus va ispan og'zaki idiomalari 
bilan shug'ullanaman. Keyingi yillarda frazeologiyani ispan kontekstida o‘rganish 
frazeologik birliklar va til tuzilishining boshqa darajalari o‘rtasidagi 
munosabatlarga bag‘ishlangan qator asarlar bilan boyidi. 
58
Haensch G. La crítica de diccionarios, boletín de la academianorteamericana de la lengua española. Sevilla, 1986. 
– P. 53-62 

---

73 
Ushbu tekshiruvlar qo'llaniladigan lingvistik birliklar sifatida tahlil qilish 
muhimligini ko'rsatdi, shuning uchun bu borada pragmatik yondashuv eng maqbul 
deb hisoblanadi. Bizning fikrimizcha, hozirgi dunyo sharoitida ko'proq e'tiborga 
loyiq bo'lgan jihatlardan biri bu FUlarning tillararo munosabatiga tegishlidir. 
Predlogli iboralar ergash gap (masalan, rahmat) yoki ot (yoki ikkita 
koordinata)dan keyin ergash gap (masalan, oʻrniga) qoʻshimchasi (yoki 
qoʻshimchali ot) shaklida boʻlishi mumkin. Bog‘lovchi so‘z birikmalari 
muvofiqlashtiruvchi vazifa (masalan, Ora... ora, Ya... ya, Más que) yoki 
bo‘ysunuvchi vazifa (masalan, Por... que, sharti bilan , Axir) shaklida bo‘lishi 
mumkin.
Nihoyat, bo‘lak bo‘laklari faqat bo‘sh qutisi predmet yoki iboraning 
to‘ldiruvchisiga tegishli bo‘lgan birliklar shaklida bo‘lishi mumkin (masalan, 
birovning og‘zini suvga tushirish, Birovning qoniga borish) yoki matn 
avtonomiyasisiz, butun bo‘laklardan tashkil topgan birliklar bu vazifani bajaradi
Frazeologik gaplar deganda nutqdagi turg‘un birliklar tushunilishi mumkin, 
ular to‘liq gaplarni tashkil qiladi va so‘zlovchi jamiyatning ijtimoiy-madaniy 
merosini o‘zida mujassamlashtiradi. Bular paremiyalar va muntazam formulalarga 
bo'linadi. Paremiyalar asosan matn mustaqilligi va havola ma'nosi bilan belgilanadi. 
Ular o'ziga xos qiymatga ega bo'lgan bayonotlar shaklini olishi mumkin. 
Garchi insho yozish muammoni yoritishda ma'lum bir moslashuvchanlikni 
ta'minlovchi masala bo'lsa-da, fikrlarni aniq ifodalash uchun kalit bo'lishi mumkin 
bo'lgan so'zlar mavjudligini aniqlashtirish kerak. suyuq tarzda taqdim etilishi 
mumkin va bu nima haqida gapirilayotganini tushunishga yordam beradi. Bu biz 
odatda insho konnektorlari deb ataladigan narsadir.
’’Como’’ ishtirok etgan frazeologizmlarning tahlilini ko’pincha biz insholar 
orqali olib borishimiz kerak, uchun bu bog‘lovchilar matnning ayrim qismlarini 
aniqlash, shuningdek, bir-biriga qarama-qarshi bo‘lishi mumkin bo‘lgan yoki bir-
birini to‘ldiradigan fikrlarni o‘zaro bog‘lash imkonini beruvchi so‘zlardir. Matnda 
ochilgan dalillar o'quvchi bajaradigan vazifada aniq shaklga ega bo'ladi.

---

74 
Ushbu turdagi vositalar tashkil etilgan toifalar qanday paydo bo'ladi, ulardan 
ba'zilari: Tashkilotchilar, ya'ni inshoning boshlanishi, rivojlanishi yoki oxirini 
berishga imkon beradi. Misol: Boshlash, avval, davom etish, keyin, ikkinchi, 
tugatish, oxirgi va nihoyat.Fikrlarni qo'shish, bu fikrlar nutqqa qo'shilishi kerak 
bo'lganda ulardan foydalanishni anglatadi. Misol: shuningdek, qo'shimcha ravishda, 
ko'rsatilishi mumkin, inklyuziv va xuddi shu tarzda.O'xshash vaziyat yoki boshqa 
muallif yoki inshoni tayyorlagan shaxs tomonidan allaqachon qo'llanilgan argument 
orqali g'oyani ochishga xizmat qiladigan namunali bog'lovchilar.
O'xshash vaziyat yoki boshqa muallif yoki inshoni tayyorlagan shaxs 
tomonidan allaqachon qo'llanilgan argument orqali g'oyani ochishga xizmat 
qiladigan namunali bog'lovchilar. Misol: masalan, shuningdek, kabi, misol, ehtimol, 
shunday, shunga o'xshash kabilardir.
59