Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti

Abu Ali ibn Sino
sog„liqni saqlash uchun etti omilga e‟tibor qaratgan: 
-
bosiqlik; 
-
ovqatlanish tartibi; 
-
gavdani tik tutish; 

---

21 
-
toza havo; 
-
qulay kiyim; 
-
jismoniy va ruhiy harakatlar (uyqu va uyg„oqlik holati) ning ravonligi. 
Gippokrat tibbiyotga
falsafa sifatida qaragan olim bo„lib, kasalliklarning kelib 
chiqishida turmush tarzi va atrof-muhitning roliga ahamiyat bergan, insonlarning 
gavda tuzilishi va temperamentiga qarab bemorga tashxis qo„ygan va uni davolagan. 
Tibbiyot fanining ilg„or arboblari va shifokorlari ijtimoiy profilaktika taraqqiyoti, 
davolovchi va profilaktik tibbiyotning o„zaro birligi tibbiyotning kelajagini belgilaydi, 
deb hisoblashgan. 
Profilaktika to„g„risida zamonaviy tushuncha davlat, jamoat va tibbiy 
tadbirlarning kompleks tizimini o„z ichiga oladi. Inson salomatligiga salbiy ta‟sir 
qiluvchi omillarni bartaraf etish, shuningdek insonning jismoniy va ruhiy quvvatini har 
tomonlama rivojlantirish ushbu tizimning maqsadidir. 
SHunday qilib, profilaktika, keng ma‟noda, insonlarning salomatligini 
mustahkamlash, mehnat faolligini oshirish, umrini uzaytirish, mehnat, turmush, dam 
olish sharoitlarini yaxshilash, hamda jismoniy madaniyatini rivojlantirish uchun barcha 
sharoitlarni yaratishga yo„naltirilgan tadbirlarni anglatadi. 
XXIII Jahon sog„liqni saqlash assabmleyasi 1970 yilda qabul etgan 
rezolyusiyasida milliy sog„liqni saqlash tizimini tuzish va rivojlantirishning samarali 
prinsiplari sifatida «aholi salomatligini muhofaza qilishda davlat va jamiyatni mas‟ul 
deb bilish», «sog„liqni saqlashning yagona milliy rejasini tuzish», «ijtimoiy va 
individual profilaktika choralarini ko„rish», aholini «malakali, bepul profilaktik va 
davolash yordami bilan ta‟minlash» va h.z. larni tavsiya etadi. 
O„zbekiton Respublikasi mustaqillikka erishgach davlat tomondan aholi 
salomatligini mustahkamlashga bevosita va bilvosita yo„naltirilgan qarorlar, qonuniy 
va me‟yoriy aktlar qabul qilinganligini ta‟kidlab o„tish lozim. Bu «Davlat yoshlar 
siyosati haqida»gi, «Ta‟lim to„g„risida»gi, «Jismoniy tarbiya va sport to„g„risida»gi 
qonunlardir. 
O„zbekiston Respublikasi hukumati qarori bilan «Sog„lom avlod uchun» nodavlat 
halqaro jamg„armasi tashkil etildi. Jamg„arma maqsadi - o„sib kelayotgan avlodni va 
katta yoshdagi aholini sog„lomlashtirish. Maqsad bitta, uni amalga oshirishning esa 
ko„plab usul va vositalari mavjud. Oilani uyg„unlashtirish, sog„lom hayot tarzini 
shakllantirish (bu, o„z navbatida, onalar va bolalar kasallanishi va o„limini 
kamaytirishga sabab bo„ladi), shuningdek, aholini kasalliklar profilaktikasi haqida 
axborot bilan ta‟minlash shular jumlasiga kiradi. 
«Salomatlikni asrashni, yozgan edi At-Taboriy, ikki nuqtai nazardan ko„rib 
chiqish kerak. Ulardan biri insonning yoshi, odatlari, shuningdek, yil fasllariga mos 
keluvchi, tanasining o„sishi va rivojlanishiga xizmat qiluvchi ovqatlanishdir. Ikkinchi 
nuqtai nazar ovqatlanish natijasida hosil bo„lgan ortiqcha va zararli moddalardan halos 
bo„lish. Bunda insonga tabiiy harorat, quyosh, shamol ijobiy ta‟sir ko„rsatadi». 
SHunday qilib, shifokor olimlar ko„zlagan maqsadga insonning yoshi, yil fasliga 
mos ratsional ovqatlanishi va gigienik tadbirlarning butun bir kompleksiga rioya qilishi 
bilan erishiladi. Ular ovqatning yaxshi xazm bo„lishi va tanadan ortiqcha moddalarning 
chiqib ketishiga yordam beradi. Ovqat hazm bo„lishi jarayoning jismoniy mashqlarga 
bevosita bog„liqligi haqida sharqiy Uyg„onish davri olimlari risolalarida ham katta 

---

22 
e‟tibor berilgan. Ibn Sinoning ta‟kidlashicha, jismoniy mashqlar insonni ortiqcha 
vazndan xalos etadi, tanaga engillik baxsh etadi, kun bo„yi yig„ilgan ortiqcha yukdan 
xalos etadi. 
Ovqatlanish va jismoniy mashg„ulotlar, Maymonid fikricha, bir-birini me‟yorga 
solib turuvchi qarama-qarshiliklardir. U xususan, shunday deb yozgan edi: «Gimnastik 
harakatlar o„rnini hech narsa bosa olmaydi: ular tabiiy issiqlikni oshiradi, hatto kuchli 
taomlarni etarlicha eganda ham tanada ortiqcha vazn hosil bo„lishiga yo„l qo„ymaydi». 
Ozod O„zbekistonda aholini jismoniy tarbiya va sport vositalari yordamida 
sog„lomlashtirish, sog„lom avlodni tarbiyalash, sog„lom turmush tarzini targ„ib etish 
masala-larini hal etishni muhim vazifalar deb hisoblaydi. «O„zbekiston mustaqilligi 
bizning ma‟naviy va madaniy boyligimiz gurkirab o„sishi uchun muhim
 
asosdir», - deb 
yozadi Respublika Prezidenti I.Karimov o„zining «O„zbekiston yangilanish va 
taraqqiyotning o„z yo„li» kitobida. 
Jismoniy tarbiya va sport - umuminsoniy madaniyatning tarkibiy qismlaridir. SHu 
sababli davlatimizda jismoniy tarbiya va sport taraqqiyoti muammolariga chuqur 
e‟tibor berilishi lozim. Bu borada O„zbekiston Respublikasining «Jismoniy tarbiya va 
sport to„g„risida» gi qonuni muhim ahamiyatga ega. 
Bu qonunda yoshlarni sog„lomlashtirish shakllari va usullarini muntazam 
takomillashtirish haqida alohida ta‟kidlanadi. CHunki davlat kelajagi ham jismonan, 
ham ma‟nan sog„lom yoshlar qo„lidadir. 
Jismoniy madaniyat - umummadaniyatning tarkibiy qismidir. U nafaqat 
salomatlikni mustahkamlaydi, balki ayrim tug„ma orttirilgan kasalliklardan forig„ 
qiladi, osteoxondroz, trombo-flebit kabi kasalliklarning oldini olishga yordam beradi. 
Jismoniy tarbiya bilan shug„ullanish - bu jismoniy mashqlarni muntazam bajarish, kun 
tartibiga va gigiena qoidalariga rioya qilish, tanani quyosh, havo va suvdan samarali 
foydalanib chiniqtirish demakdir. Jismoniy madaniyatning tarkibiy qismi - bu sportdir. 
Sport bilan shug„ullanish - doimiy mashg„ulotlar, doim ortib boruvchi yuklamalar yo„li 
bilan musobaqalarda yuqori natijalarga erishish demakdir. 
Sog„lomlashtiruvchi jismoniy tarbiyada quyidagilar muhim o„rin tutadi: 
-
jismoniy rivojlanish, gavda tuzilishi, yurak-tomir tizimining ishlashi, salomatlik 
darajasi ko„rsatkichlari diagnostikasi; 
-
o„quv faoliyati, dam olishni tashkil etish, o„z-o„zini baholash, tahlil qilish va 
nazorat qilish ko„nikmalarini shakllantirish; 
-
pedagogik jarayonda asosiy usul sog„lomlashtiruvchi mashqlar va jismoniy 
mashg„ulotdir.