Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti

II-Mavzu: VALEOLOGIYANING NAZARIY METODOLOGIK 
ASOSLARI.
Reja
: 
1. Valeologiya kursining tuzilishi. 
2.Ijtimoiy profilaktika O„zbekiston Respublikasi aholisining salomatligi bazasi
sifatida. 
3. Individual profilaktika – shaxs salomatligining asosi. 
4. Talabalar valeologiyasining konsepsiyasi. 
5. Valeologiya kursining mazmuni. 
1. VALEOLOGIYA KURSINING TUZILISHI
. 
O„zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishi o„sib kelayotgan avlodga 
salomatligini yaxshilashni talab etadi, chunki bu respublikaning kelgusidagi ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishini ko„p jihatdan ta‟minlaydi. SHuning uchun yoshlar salomatligini 
asrash va mustahkamlash davlat ahamiyatiga molik muammodir. 
YOshlar o„rtasida kassalliklarning oldini olish dolzarb muammoga aylanib 
boryapti. Gerontologlarning kuzatishlari natijasida quyidagi xulosalarga kelindi: 
-
hayot o„rtacha davomiyligining o„sishi deyarli to„xtadi; 
-
30-45 yoshda o„lim hollar ko„payib bormoqda; 
-
35-45 yoshdagi erkaklar o„rtasida kasalliklar soni o„sib boryapti; 
-
maktab o„quvchilarida ateroskleroz va gipertoniya kasalliklari alomatlari qayd 
etilmoqda; 
-
shifoxona va poliklinikalarda davolanuvchilar soni ko„payib bormoqda; 

---

17 
-
alkogol va tamaki iste‟moli oshib boryapti. 
Masalan, birinchi sinf o„quvchilarining 15-20% da kuzatilgan asab-ruhiy 
buzilishlar 8-10 sinflarga kelib 54-80% ga ko„paymoqda; ortopedik patolo-giyalar 10-
15% dan 50-88 ga oshmoqda. 15-17 yoshdagi toshkentlik o„quvchilarning 8,5% gina 
sog„lom ekanligi, qolgan 91,5% organizmida turli kasalliklar alomatlari mavjudligi 
aniqlangan. 
Turli oliy o„quv yurtlarida tahsil olayotgan talabalar sog„lig„i tekshirilganda, 
ularning 40% turli surunkali kasalliklar (psixologik kasalliklar va nevroz, nafas olish 
organlari kasalliklari, yurak-qon tizimi va ovqat hazm qilish organlari kasalliklari) 
bilan og„rishi ma‟lum bo„ldi. SHunisi achinarliki, ko„pchilik talabalar asab-ruhiy 
kasalliklari bilan og„rigan. Kasalligi tufayli talabalikdan o„chirilgan yoshlarning 45% 
aynan ruhiy va psixologik kasalliklar bilan og„riganligi ma‟lum. Talabalarda turli 
kasalliklar jismoniy mashqlar bilan shug„ullanishi susaygan paytda kuchayishi 
kuzatilgan. Salomatlik inson hayotida, ayniqsa yoshlik chog„larida muhim ahamiyatga 
ega. Salomatlik darajasi uning kasbiy qobiliyatiga, ijodiy o„sishiga jiddiy ta‟sir 
ko„rsatadi. 
Vaholanki, naqaqat respublikamizda, balki chet davlatlarda ham o„tkazilgan ko„p 
sonli tadqiqotlarda jismoniy mashg„ulotlarning inson organizmiga ijobiy ta‟sir etishi va 
ularni turli kasalliklar profilaktikasida effektiv vosita hisoblanishini isbotlangan.
Ma‟lumki, talabalarning kasalliklarga ko„p chalinishi sabablaridan biri - ularning 
kam harakatliligidir. Ratsional jismoniy yuklamalarning yo„qligi, birinchi navbatda, 
semirish, diabet, nevroz, qomatning buzilishi, yassitovonlik kabi kasalliklarning 
rivojlanishiga sabab bo„ladi. YUrak-qon va nafas olish tizimlarining funksional 
rezervlari kamayadi, turli infeksiyalar, shamollashlar, rehiy stresslarga chidamliligi 
pasayadi. 
SHuning uchun harakat faolliligiga hozirgi paytda jismoniy ko„rinishning 
yaxshilanishida effektiv vosita sifatida qaraladi. 
Jismoniy mashqlar bilan muntazam shug„ullanish salomatlikni mustahkamlashga, 
o„qish unumdorligini oshirishga yordam beradi, jismoniy madaniyat elementlarini 
shakllantiradi. 
Salomatlik 
ijtimoiy-iqtisodiy, 
biologik, 
ekologik, 
tibbiy 
va 
psixoemotsional ta‟sirlarning natijasidir va uni sog„lomlashtiruvchi jismoniy mashqlar 
yordamida mustahkamlash mumkin. Sog„lomlashtiruvchi jismoniy mashqlar bilan 
muntazam shug„ulla-nish organizmning atrof-muhit va infeksiyalar ta‟siriga tabiiy 
qarshiligini oshiradi.