Samarqand 2021 Dangasaliging bilan maslahat qilishdan avval 1-avgust bilan kengash. MorfemikaDA

Suvchi so‘zi “suv quyish bilan shug‘ullanuvchi shaxs” ma‘nosini, temirchi so‘zi “temir bilan ish ko‘ruvchi shaxs”, toshloq “toshga serob joy” ma‘nosini bildiradi. Yuqoriladan ko‘rinib turibdiki, yasovchi morfema asosida yangi yasalgan so‘z yasashga asos bo‘lgan so‘zning ma‘nosiga asoslanadi, uning ma‘nosi bilan bog‘liq bo‘ladi. Agar yasalgan so‘z bilan yasashga asos qism o‘rtasida ana shunday bog‘lsnish bo‘lmasa, yasama so‘z hisoblanmaydi.
Solishtiring: tepki “tepishga xoslangan” so‘zi tep so‘zi bilan mazmunan bog‘lanadi-yasama so‘z hisoblanadi, lekin tulki, eski so‘zlarini tulvaa ki, es va ki qismlariga ajratib bo‘lmaydi, cchunki tulki va eski so‘zlari, tul- beva, es-aql, xotira so‘zlari bilan mazmunan bog‘lanmaydi, shuning uchun yasama so‘z hisoblanmaydi.
So‘z yasovchi morfemalar (qo‘shimchalar) yordamida ot, sifat, fe’l, ravish turkumiga oid so‘zlarni yasash mumkin. Demak, ot, sifat, ravish va fe’l yasovchi qo‘shimchalardir. So‘z yasovchi morfemalar qay darajada foydalanilishiga ko‘ra unumli (-chi, -siz, -li, -kor) va unumsiz (-vul, -ag‘on, -chil…) ga bo‘linadi.
II. SHAKL YASOVCHI MORFEMALAR (qo‘shimchalar)- yetakchi morfemalarga qo‘shilib, yangi so‘z hosil qilmaydigan, so‘zning turli xil shakllarini vujudga keltiradigan, yetakchi morfemaning ma‘nosiga qo‘shimcha ma‘no yuklash yoki qo‘shilayotgan so‘zni boshqa so‘zga bog‘lash vazifasini bajaruvchi morfemalar shakl yasovchi morfemalar deyiladi. Masalan: Yaxshigina, zamiraxon, ukamni va.h.
Yuqorida qora harflar bilan berilgan morfemalar shakl yasovchi morfemalardir. Shakl yasovchi morfemalar sintaktik munosabatni bildirish-bildirmasligiga, ya‘ni vazifasiga ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi:
1. Sintaktik munosabat bildirmaydigan morfemalar. Bunday morfemalar lug‘aviy shakl yasovchi morfemalar sanaladi.
2. Sintaktik munosabat bildiradigan morfemalar. Bunday morfemalar sintaktik shakl yasovchi morfemalar hisoblanadi.