Samarqand 2021 Dangasaliging bilan maslahat qilishdan avval 1-avgust bilan kengash. MorfemikaDA

KO‘MAKCHI MORFEMALAR (QO‘SHIMCHALAR)
Topshiriq. Berilgan so‘zlarda takrorlanuvchi qismlarni toping va bu so‘zlardagi ma‘no bo‘lanishini aniqlang: tosh-toshloq-toshlar-toshdan, bo‘ya-bo‘yoq-bo‘yash-bo‘yadim,qora-qoray-qoramtir, boy-boyi-boylar-boyda, paxta-paxtazor, paxtakor, paxtachi-paxtadan, suv-suvla, suvchi-suvning.
Yuqorida so‘zlarning ostiga chizilgan qismga e’tibor bering.
Mustaqil qo‘llana olmaydigan, asosga qo‘shilib, unga yangi yoki qo‘shimcha ma‘no yuklaydigan, shuningdek, so‘zlarni bog‘lashga xizmat qiladigan so‘zning qismiga ko‘makchi morfemalar (qo‘shimchalar) deyiladi.
Demak, yetakchi morfema (asos) ga so‘zdagi ma‘noli qismlarning yetakchisi bo‘lib, u boshqa ma‘noli qismlarga bo‘linmaydi. Yetakchi morfema (asos) so‘z tarkibid doim qatnashadi, ko‘makchi morfemalar (qo‘shimchalar) esa qatnashmasligi ham mumkin. Ko‘makchi morfemalar doim asosga qo‘shilib keladi.
Ko‘makchi morfemalar (qo‘shimchalar), avvalo, ma‘nosi va vazifasiga ko‘ra ikkiga bo‘linadi:
I. SO‘Z YASOVCHI MORFEMALAR (qo‘shimchalar)-asosga qo‘shilib yangi ma‘no hosil qiladi. Natijada yangi so‘z hosil bo‘ladi. M: do‘ppi-do‘z=do‘ppido‘z, ser-qatnov=serqatnov… Ana shunday usul bilan yangi so‘z hosil qilish so‘z yasalishi sanaladi.
Ko‘makchi morfemalar qo‘shilish yo‘li bilan yangi so‘z yasalishi doimo ikki qismning bo‘lishini talab qiladi:
1.So‘z yasashga asos qism
2.Yasovchi qism
Eslatma: Qo‘shma so‘zlarda ham xuddi shunday bo‘ladi. M: Oshqovoq
Osh-yasashga asos qism, qovoq-yasovchi vosita hisoblanadi.
Yasovchi qismni tashkil etgan morfemalar so‘z yasovchi morfemalar deyiladi. M: terim so‘zi ter so‘ziga –im so‘z yasovchi morfemasini qo‘shish orqali hosil qilingan. Terimchi so‘zi esa terim so‘ziga –chi qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil qilingan. Demak, birinchi so‘zda yasovchi asos ter, ikkinchi so‘zda esa terimdir.