Самарқанлд давлат университети география ва экология факулътети “ экология ва ҳаёт фаолияти хавфсизлиги” кафедраси

Ҳаводаги хавфли миқдордаги «Зарин» типидаги заҳарли моддани аниқлаш:
- кассетадан қизил ҳалқали ва нуқтали иккита индикатор найчаси олинади, уларнинг учи синдирилиб очилади;
- иккала найчанинг юқори ампулалари ампула очгич ёрдамида синдирилади ва 2 марта бир вақтнинг ўзида силкитилади;
- биринчи найча (назорат)ни штативга жойлаштирилади, у орқали ҳаво ўтказилмайди;
- иккинчи найча (тажриба) насосга белгиланмаган учи билан жойлаштирилади ва 5-6 марта ҳаво тортилади;
- тажриба ва назорат найчаларининг қуйи ампулалари синдирилади ва 1-2 марта силкитилади;
- агар назорат ва тажриба найчаларидаги ранг бир вақтнинг ўзида қизилдан сариққа ўтса, у ҳолда ҳавода хавфли концентрацияда заҳарловчи модда йўқлигини билдиради;
- агар назорат найчасида сариқ ранг ҳосил бўлган вақтда тажриба найчасида тўплагичнинг юқори қатлами қизил рангни сақлаб колган бўлса, у ҳолда ҳавода заҳарловчи модда хавфли концентрацияда мавжуд бўлади.
АРD-2000^R қўл детектори.
Асбоб қуйидаги тўпламдан ташкил топган:
1. АРD- 2000^R қурилмаси ва уни осиб юриш учун тасма - 1 дона
2. Намуна эталони - 1 дона
3. Махсус фильтрлар тўплами - 3 тўплам
4. Ишқорий батареялар - 6 дона
5. АРD-2000^R дастурий таъминоти ёзилган компакт диск - 1 дона
6. Қурилмани компютерга бириктириш учун кабел - 1 дона
7. Қурилма йўриқномаси - 1 дона
8. Қора чемодан - 1 дона
АРD-2000^R қўл детектори кимёвий заҳарловчи моддаларни аниқлаш ҳамда, радиация даражасини ўлчаш учун мўлжалланган. АРD-2000^R қурилмаси асабларни фалажловчи, терини қўпорувчи ва таъсирлантирувчи заҳарли моддаларни аниқлайди.
Ишлаш принципи. АРD-2000^R ёрдамида заҳарли моддаларни аниқлаш асосида ион-мобилизацияловчи спектрометрия услуби ётади.
Қурилманинг афзалликлари:
- ишлатиш осон, қурилмани осиб юриш мумкин;
- кимёвий воситалар ва ионлаштирувчи нурланишларни аниқлайди;
- кимёвий воситалар турига қараб, аниқлаш вақти 15 сониядан 30 сониягача давом этади;
- қурилма заҳарловчи кимёвий воситалар аниқланганлиги ҳамда, уларнинг миқдори ўзгариши ҳақида маълумот беради;
- радиоактив моддаларни аниқлаш учун 25 сония вақт кифоя;
- қурилма ионлаштирувчи нурланиш миқдори (дозаси)ни 0,1-1000 мP/ч диапазонда аниқлайди;
- ўтказилган текширишлар ҳақидаги маълумотлар, қурилма хотирасига автоматик тарзда ёзилади;
- қурилмани компьютерга улаб таҳлил ўтказиш мумкин;
- қурилма -30⁰С дан +52⁰С гача бўлган ҳаво ҳарорати чегарасида ишлайди;
- халал берувчи омиллар таъсирига чидамли;
- товуш сигналлари ва ўқиш учун қулай бўлган дисплейга эга;
- хавфли омиллар аниқланган барча ҳолатларни қайд этади.
Қурилманинг камчиликлари:
- қурилма ўз-ўзини тозалаётганда текшириш ўтказиш мумкин эмас;
- қурилмани доимий ток манбаига улаш имкони йўқ.
Радиациявий детектор Лудлум 2241-2 альфа, бета, гамма нурларини аниқлашга мўлжалланган. Асбобда назорат манбаи сифатида радиоактив жисм Цезий-137 ишлатилади.
Махсус асбоб радиоактив заҳарланиш ўчоғида альфа, бета, гамма нурланиш борлиги ҳақида товушли ёки тебраниш сигналлари ёрдамида радиоактив ўчоқни аниқлаш ёки бирор бир радиоактив модданинг турли агрегат ҳолатида борлигини аниқлайди. Асбоб нурланиш кучини ёки ўлчаш тезлигини кўрсатади. 0,00 мк Р/с - 999 Р/с диапозонларда ўлчайди.
Радиациявий пейжер - гамма нурланишни аниқлаш персонал детектори бўлиб, у мавжуд радиациявий фон ва ўзидан Y-нурлар чиқарадиган радиофаол моддалар жойлашувини топишда қўлланилади.
Ишлаш принципи. Қурилма ишининг асосида - миниатюр фотоэлектрон кўпайтиргич ва кристалл сцинтилляцион детектор ётади. Радиациявий пейжер гамма нурлари ва уларнинг миқдорини аниқлаш учун қўлланилади.
Пейжернинг афзалликлари:
- радиациявий пейжернинг ўлчами тахминан одатдаги хабар юбориладиган пейжер ўлчамидек ва уни ҳам белда осиб юриш мумкин;
- радиациявий пейжернинг сезгирлиги Гейгер ҳисоблагичи каби детекторлар сезгирлигидан юз маротаба ортиқ;
- табиий радиациявий фондан юқори бўлган рентген ёки гамма нурлари мавжуд бўлса, асбоб дарҳол ўз эгасига сариқ чироқни ёқиб, овоз бериб ёки вибрация йўли билан хабар беради;
- қурилма дисплейидаги кўрсатгичлар қоронғуда ҳам аниқ кўринади;
- АА турдаги оддий ишқорли батарейкалар, пейжерни бир йил мобайнида узлуксиз ишлашини таъминлайди.
Пейжернинг камчиликлари:
- гамма нурланишнинг 38 микрозиверт/соатдан юқори бўлган даражасини аниқлай олмайди.
«МАГ» газ анализатори кимёвий саноат корхоналарида ишлатиладиган кучли таъсир этувчи заҳарли моддаларни аниқлаш учун мўлжалланган.
Иш принципи. «МАГ» газ анализаторининг иш услуби, полярланган каталитик фаол электрод юзасида кечадиган, газ молекулаларининг электрокимёвий оксидланиш-қайтарилиш реакциясига асосланган.
«МАГ» газ анализаторларининг бир неча турлари мавжуд бўлиб, улар хлор, водород цианид, азот оксидлари, аммиак, водород сульфид, ис гази каби моддаларни аниқлашга мўлжалланган:
Газ анализаторининг афзалликлари:
- ишлатиш осон, қурилмани қўлда олиб юриш мумкин;
- қурилма ҳаво таркибидаги кучли таъсир этувчи моддаларни ва уларнинг миқдорини аниқлайди;
- қурилма 5⁰С дан 40⁰С гача бўлган ҳаво ҳароратида ишлайди;
- товуш сигналлари ва ўқиш учун қулай бўлган дисплейга эга;
- зарядловчи қурилма орқали аккумляторни зарядлаш мумкин;
- Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган, техник хизмат кўрсатиш имкони мавжуд.
Газ анализаторининг камчиликлари:
- қурилма 10-20 дақиқа давомида қиздирилади;
- қурилма маълум бир моддани аниқлаш учун қиздирилса, навбатдаги моддани аниқлаш учун уни яна бир бор қайта қиздириш лозим.