Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

46 

 
orqali televideniyada 3 marotaba, 4 marotaba radiolarda targ’ibot ishlari olib 
borildi. 
2014 yil IIB YXXX, DSENM xodimlari hamda viloyat tabiatni muhofaza 
qilish qӯmitasi atmosfera havosini muhofaza qilish inspeksiyasi tomonidan «Toza 
havo» tadbiri I-II- bosqichda yo’llarda jami 21334 ta avtotransport vositasi 
tekshilib, shundan 631 ta avtotransportlardan chiqayotgan chiqindi miqdori GOST 
me’yoridan ortiq ekanligi aniqlandi. Shundan 20938 ta avtotransport vositasi 
yo’llarda va turg’un postlarda tekshirishdan o’tkazildi. Avtokorxonalarning kirish 
chiqish joylarida 406 ta avtotranspot tekshirilib shundan 5 ta avtotransportlardan 
chiqayotgan chiqindi miqdori GOST me’yoridan ortiq ekanligi aniqlandi. I-II- 
bosqich davomida 3 ta mansabdor shaxs va 70 ta fuqarolarga nisbatan 3651990 
so’m miqdorda ma’muriy jarima qo’llanildi. «Toza havo» tadbirining II- bosqichda 
viloyat hududida 59 ta avtotransport vositasi suyultirilgan gaz va 27 tasi siqilgan 
tabiiy gazga o’tkazilishi natijasida atmosfera havosiga 15,44 tonna zararli gazlarni 
tashlanishi kamaytirildi.
Biz Samarqand shahrida uglerod oksidini kolenchetivalni harakatsiz: 
minemal(n - min) va maksimal (n - max) aylanishda o’lchadik, bu ma’lumotlar 
quyidagi jadvallarda (4.3.1) keltirilgan va ushbu ma’lumotlar 172203 - 87 Gost 
bilan taqqoslangan.
 
Motorning harakatsiz turgan havo-yoqilg’i 0,8 bo’lgan davrida 
ajralib chiqqan gazlar tarkibida uglerod oksidining miqdori maksimal bo’ladi. 
Yoqilg’i kuchsiz bo’lganda esa uglerod oksidining miqdori minemaldir. Bu 
motorning ishlashiga havo-yoqilg’i 1,0-1,2 to’g’ri keladi. Tejamkor motorli 
mashinalar gaz yoqilg’isi, tarkibida ko’p miqdorda oktani bo’lgan benzin bilan 
ishlaganda uglerod oksidining atmosferaga ajralib chiqishi juda kam bo’ladi. 
Chunki yonilg’i butunlay yonib bo’ladi. Xullas avtomobillardan ajralib chiqqan 
gaz miqdoriga, motorning davomli (qancha vaqt) ishlagan davri katta ahamiyatga 
egaligi quyidagi jadvalda ko’rsatilgan (3.6- jadval).