Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Қоннинг таркиби.
Қонга ивитмайдиган модда солиб, пробиркада бир 
неча соат сақланса ёки сентрифуга қилинса бир-биридан кескин фарқ қилувчи 
иккита қават ҳосил боклади. Юқори қаватда ярим шаффоф сариқ суюқлик - қон 
плазмаси, пастки қаватда эса қоннинг шаклли элементлари: қизил қон 
таначалари, яъни эритроцитлар, оқ қон таначалари, яъни лейкоцитлар ва қон 
пластинкалари, яъни тромбоцитлар ҳосил бўлади. 
Қоннинг тахминан 50-60% ни қон плазмаси, 40-45% ни шаклли элемент-
лар, 8-10% ни турли оқсиллар, минерал тузлар, қанд моддаси, ферментлар, 
гормонлар ташкил этади. Плазма оқсиллари уч гуруҳ бўлиб, буларнинг 4,5% 
албумин, 2,8-3.1%) глобуминлар ва 4-4,5% фибриногенлардир. Қон таркибида 
0,85-0,9% ош тузи, кальций хлор, бикарбонатлар ва 0,12% қанд моддаси 
бўлади. Нормал физиологик шароитда қон плазмасининг таркиби нисбатан 
тургкун туради. 
Қон плазмасининг осмотик босими. Қон плазмасидаги эриган моддалар 
асосан минерал тузлар ҳисобига ҳосил бўлади. Булардан энг муҳими ош тузи-
дир. Осмотик босим организм тўқималарида сув ва эриган моддаларнинг тақ-
симланишида муҳим рол ўйнайди. Одам қони плазмасининг осмотик босими
7,7-8 латмга тенг бўлади, бу эритроцитлар билан бужайралар ҳаёт фаолияти-
нинг сақланишида муҳим физиологик аҳамиятга эга. Агар бу тенглик ўзгарса, 
эритроцитлар билан ҳужайраларнинг фаолияти бузилади. Қон плазмасининг 
осмотик босимини махсус рецепторлар бошқариб туради, муҳит доимо бир хил 
сақланади. Қоннинг муҳити кучсиз ишқорий, яъни рН-7,36 га тенг. 
Эритроцитлар
икки томони ботиқ эллипс шаклидаги ядросиз ҳужайра-
лардир. Уларнинг диаметри 7-8 мкм га, қалинлиги 2,52 мкм га тенг. эркакларда 
1 мм
3
қонда 4,5-5 млн, аёлларда 4-4,5 млн дона эритроцит бўлади. Инсон 
организмида тахминан 25 триллион эритроцит бўлиб, ҳар суткада ўлган эритро-

---

185 
цитлар ўрнига кўмикдан тахминан 300 миллиард янги эритроцит ҳосил бўлади. 
Эритроцитлар ҳаёти 30-120 кун гача давом этади. Эритроцитлар қизил иликда 
этилади. Уларнинг кўпчилигини (85-90%) қонга ранг берувчи гемоглобин 
ташкил этади. 100 г қонда ўрта ҳисобда 16,6-17 г гемоглобин бор. 
Эритроцитлар таркибидаги гемоглобин ўпкадан кислород бириктириб 
олиб, организмнинг ҳужайра ва тўқималарига етказиб беради. Гемоглобин гем 
ва оқсил - глобиндан ташкил топган бўлиб, гем қисмида Ғе++ сақланади. 
Эритроцитлар сони ёки ундаги гемоглобин миқдорининг камайиб кетишига 
камқонлик деб аталади. Эритроцитлар энг муҳим буфер ролини ўйнайди, қон-
нинг фаол реакциясини сақлайди. Улар сув алмашинувидаги, оқсиллар, ёғлар, 
углеводлар парчаланишидаги ферментатив жараёнларда иштирок этади.