Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Шартли рефлекснинг кечикиши.
Шартли таъсирловчи билан шартсиз 
таъсирловчи орасидаги вақтни аста-секин узайтириб бориши натижасида 
вужудга келтирилади. Агар шартсиз таъсирловчи кечиктирилиб таъсир қилин-
са, шартли рефлекс аввалгидек таъсир берилиши биланоқ эмас, балки бир оз 
кечроқ ҳосил бўлади. Бу эса болалар олий нерв фаолиятининг типига боғлиқ. 
Динамик стерэотип.
Стерео-қайтарилиш деган маънони англатади. 
Одатдаги ҳаёт шароитида одам ва ҳайвон организмига турли-туман таъсирлов-
чи таъсир этиб туради. Мия ярим шарлар пўстлоғининг шартли рефлекслар 
аналитик синтетик фаолияти туфайли организм шу хилдаги мураккаб 
таъсирловчиларга мослашади. Организмнинг мураккаб шартли рефлектор 
фаолиятига мисол қилиб комплэкс шартли рефлексларни олиш мумкин. Бу мия 
ярим шарлари пўстлоғининг янада мураккаб фаолияти бўлиб, шартли 
рефлектор фаолияти ёки динамик стереотип ҳисобланади. 
Динамик стереотип деб, маълум бир вақтда шартли рефлексларнинг 
узлуксиз равишда тартиб билан келиши ва нерв системасида шу таъсирга жавоб 
қайтарилишига айтилади. Бошқача айтганда, у бир неча йиллар давомида 
шартли рефлексларнинг изчиллик билан келиб, мия пўстлоғида қўзғалиш ва 
тормозланиш жараёнлари ҳосил қилишидир. Динамик стерэотип ҳар бир одам 
учун ўзига хосдир. Динамик стереотип қийинчилик билан шартли рефлекс-
ларнинг қайтарилиши натижасида ҳосил бўлади. Кўпгина фаолиятлар 
автоматлашади ва узоқ вақт сақланади. Масалан юриш, югуриш, сакраш, қошиқ 
билан овқатланиш, бир вақтда уйғониш, бир вақтда дарс тайёрлаш ва ҳ.к. 
Буларнинг ҳаммаси боладаги кўникмалар бўлиб унинг асосида мия 
пўстлоғидаги динамик стрэотипнинг ҳосил бўлиши ётади. Динамик стрэотип 
бола ва ўсмир хулқининг асосини ташкил этади. 
Мактаб ёшидаги болалар бош мия ярим шарлари пўстлоғида динамик 
стереотип ҳосил бўлишининг динамик жараёнларини текшириш фақат назарий 
эмас, балки амалий жиҳатдан ҳам муҳим аҳамиятга эга. Масалан, дарсларни 
физиологик асосларда ташкил этиш, кун тартибини тузиш, овқатланиш, меҳнат 
ва дам олиш ва ҳоказолар ўқувчилар ҳаётида динамик стереотипни вужудга 
келтириш йўли билан амалга оширилади. Боланинг бир мактабдан бошқа 
мактабга бориши, бир синфдан бошқа синфга ўтиши, ўқитувчи ёки тарбия-
чиларнинг тез-тез ўзгариб туриши ва бошқалар натижасида стереотип ўзгаради. 
Бу нерв системасининг зарарланишига олиб келади.