Samaradorligi foydalanishni

MTU bo‘yicha shartli-natural fond qaytimi ko‘rsatkichining dinamikasi

№	Ko‘rsatkichlar	O‘tgan davr	Hisobot davri	O‘zgarish
				mutlaq (+;-)	nisbiy %
1	Tashish hajmi, keltirilgan t.km, mln	3485	3694	+209	+6,0
2	Asosiy vositalar aktiv qismining o‘rtacha yillik qiymati, mln. so‘m. shu jumladan: transport vositalari
		42800	43975	+1175	+2,7
		26536	26824	+288	+ 1,0

3

Asosiy vositalar aktiv qismining fond qaytimi - keltirilgan t.km 1000 so‘m. shu jumladan: transport vositalari

81,42 131,33

84,0 136,79

+2,58 +5,46

+3,2 +4,1

Tadqiqot amalga oshirilayotgan MTU da (11-jadval) hisobot davrida keltirilgan tonna kilometr mahsulotning har 1000 so‘mlik asosiy fondlar o‘rtacha yillik qiymatida aktiv qismi 3,2% ga oshgan, tashish hajmi esa 6,0% ga oshgan. Asosiy fondlarning o‘rtacha yillik qiymati 2,7% ga ortgan. Berilgan ma’lumotlar asosida fond qaytimini o‘sishi tashish hajmining ortishi hisobiga, pasayishi esa asosiy ishlab chiqarish fondlari qiymatining oshishi hisobiga yuz bergan. Bu o‘zgarishlarni alohida ta’siri quyidagicha aniqlanadi:

Fond qaytimini tashish hajmining ortishi hisobiga o‘zgarishi:

S_PL 
PL¹


^pq  S 
OФ₀
3694

42800

 81,42  86,3  81,42  4,88


ткм / сўм

Fond qaytimini asosiy ishlab chiqarish fondlari qiymatining oshishi hisobiga o‘zgarishi: amalga oshirilgan hisob-kitoblar fond qaytimini 6,0% ga (4,88/81,42) oshishi tashish hajmining ortishi hisobiga yuz berganligini ko‘rsatdi. Asosiy fondlarni 2,7% ga ko‘payganligi fond qaytimini 2,8% ga kamaytirgan (-2,3/81,42) .
Xuddi shunday hisob-kitoblarni transport vositalari bo‘yicha amalga oshirish mumkin. So‘ngra qo‘shimcha tashish hajmi qaysi omillar hisobiga yuz berganligi aniqlanadi. Tashish hajmi hisobot davrida o‘tgan davrga nisbatan 209 mln tkm oshgan. Tashish hajmi asosiy fondlarni o‘sishi hisobiga 95,6 mln tkm oshgan, bu umumiy o‘sishning 45,7% ni tashkil etgan. Asosiy fondlardan samarali foydalanish hisobiga 113,4 mln tkm bo‘lgan yoki 54,3% ni tashkil etgan.
Alohida ta’kidlash kerakki, asosiy fondlardan samarali foydalanish hisobiga qo‘shimcha tashish hajmini o‘sish darajasi yetarli emas. Shu sababli harakatlanuvchi tarkibdan foydalanish samaradorligini chuqur o‘rganish talab etiladi.
Tahlil qilishda asosiy fondlarni qayta baholash yil boshida tiklanish qiymati bo‘yicha hisobga olinishini unutmaslik zarur. Yil davomida kirib kelgan asosiy fondlar boshlang‘ich qiymat bo‘yicha, ya’ni sotib olish, olib kelish, o‘rnatish, ishga tushirish va boshqa xarajatlarni jamlab hisobga olinadi. Shu sababli, yangilanish

sur’atlari unchalik yuqori bo‘lmaganda yil davomida sotib olingan asosiy fondlarni qiymatiga inflyatsiyaning ta’siri yuqori bo‘lmaydi. Ammo fond qaytimi ko‘rsatkichini o‘tgan davr ko‘rsatkichlari bilan taqqoslaganda, tahlil natijalariga asosiy fondlarni yil boshida qayta baholash ta’sirini alohida ajratib ko‘rsatish kerak.

3. Harakatlanuvchi tarkibdan foydalanish ko’rsatkichlari tahlili

Temir yo‘lda yuk va yo‘lovchi tashishda band bo‘lgan vagonlar va lokomotivlar aktiv asosiy fondlar hisoblanadi. Yuk tashishda band bo‘lgan harakatlanuvchi tarkibdan foydalanish darajasini umumlashtiruvchi ko‘rsatkich yuk vagoni va lokomotivning o‘rtacha sutkalik unumdorligi hisoblanadi. Bu ko‘rsatkichlar asosiy fondlarni quvvati va vaqt bo‘yicha foydalanish sifatini aks ettiradi. Tahlil jarayonida asosiy e’tibor hisobot davrida rejaga yoki o‘tgan davrga nisbatan o‘zgarish sabablariga qaratiladi.

w
Yuk vagonlaridan foydalanishni tahlil qilish quyidagi omillar ta’sirida baholanadi:

• 
  yuk vagonini o‘rtacha sutkalik bosib o‘tgan yo‘li
  
• 
  yuklangan vagonning dinamik yuklanishi q_qr;
  

_S q _;

• 
  vagonning yukli va yuksiz bosib o‘tgan yo‘li nisbati a_w,_gr.
  

Yuk vagonining o‘rtacha sutkalik unumdorligini o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni tahlil qilish uchun quyidagi analitik modeldan va eliminatsiya usuli ketma- ketligidan foydalanish mumkin:
_q[1] _{ S}q[3]

Fw 

qr w
a
_[2]

_{1 } w₁qr _
 100 _
[1] [2] [3] – ushbu belgilar omillarni eliminatsiyalash, ya’ni tahlil qilish ketma- ketligini ko‘rsatadi. Omillarni tahlil qilish uchun kerakli ma’lumotlar 12-jadvalda berilgan.

11. 
    jadval