Salimjon buriyev, dildora maxkamova, vafabay sherimbetov ekologiya va atrof muhit muhofazasi

Hayvonlar populyatsiyasining etologik (hulqiy) xatti - harakati tuzilmasi. 
Hayvonlar  hulqiy  xatti  -  harakati  qonuniyatlarini  o‘rganadigan  fan  - 
etologiya (yunoncha - 
«ethos»
 xarakter) deb ataladi. 
Bitta 
populyatsiya 
a’zolari  orasidagi  o‘zaro  munosabat  tizimiga 
populyatsiyalarning etologik tuzilmasi deyiladi. 
Organizmlarning butunlay yakka hayot kechirishi tabiatda uchramaydi. Ayrim 
turlar  juda  ham  kuchsiz  bo‘lsa  ham  kontaktda  (birga  yashashda)  bo‘lishi 
mumkin. Masalan: xonqizi faqat urug‘lanish oldidan erkak va urg‘ochisi (qarama - 
qarshi jinslar) uchrashadi, boshqa vaqtlarda bir - biridan alohida yashaydi. 
Hayvonlarning  hulqi  ularning  hayot  kechirish  tarzi  bilan  bog‘liq  bo‘ladi. 
Hayvonlarning  birgalikda  yashashining  qator  shakllari  mavjuddir.  Birgalikda 
yashash - qisqa, uzoq, umrining oxirigacha bo‘lish mumkin. 
Nasl qoldirish uchun qayg‘urish natijasida oila deb atalmish hayvonlarning 
birgalikda yashash shakli kelib chiqadi. Ularning birmuncha yirik birlashmalariga 
poda, gala va koloniya bo‘lib yashash kiradi. 
Koloniya  –  o‘troq  hayot  kechiruvchi  hayvonlarning  birgalikda  yashashidir. 
Ular  uzoq  vaqt  yoki  ko‘payish  oldidan  birga  yashashi  mumkin.  Koloniya  bo‘lib 
hayot  kechirish  -  oilaviy  guruhlarning  kengayishi  hisobiga  kelib  chiqadi  va 
birgalikda  ko‘payish,  himoya,  o‘zini  va  bolasini  boqish  va  boshqa  funktsiyalarni 
bajaradilar. 
Galalar – bir turga kiruvchi ba’zi guruh hayvonlarining  biron - bir biologik 
jihatdan  foydali  harakatni  amalga  oshirish  uchun  vaqtinchalik  birlashishi 
hisoblanadi.  Galalar  dushmandan  saqlanish,  ozuqa  topish,  migrastiya  kabi 

---

48 
 
funkstiyalarni  bajarishni  yengillashtiradi.  Gala  bo‘lib  yashash  baliqlarda, 
qushlarda va sut emizuvchilardan itsimonlarda uchraydi. 
Gala  bo‘lib  yashash  baliqlar  galasi  dushmandan  saqlanishda,  qushlarda 
esa  mavsumiy  migrastiya  vaqtida  shakllanadi.  O‘troq  holda  yashovchi  qushlar 
o‘rtasida doimo tovush chiqarib turish, ko‘rish bilan bog‘liq signallar mavjud. 
Bo‘rilar galasi qishda birgalikda ov qilish uchun tashkil topadi. 
Podalar  –  galalarga  nisbatan  hayvonlardagi  ancha  uzoq  muddat  davomida 
doimiy  birlashish  shaklidir.  Podalar  odatda  tur  uchun  xos  bo‘lgan  barcha 
funkstiyalarni, ya’ni ozuqa topish, yirtqichdan saqlanish, migrastiya, ko‘payish va 
bolalarni tarbiyalash kabilarni amalga oshiradi. Podalardagi  hayvonlarning  guruhli 
hulqiy 
xatti-harakatlari 
«hukmdor» 
va 
«itoatkor» 
asosidagi 
o‘zaro 
munosabatlardan tashkil topadi. Podadagi har bir individ rahbarga itoat etgan holda 
harakat qiladi.