Salimjon buriyev, dildora maxkamova, vafabay sherimbetov ekologiya va atrof muhit muhofazasi

1)  turlarlar xilma-xilligi
  – barcha  o‘simlik va hayvonlar  xilma-xilligi, shu 
jumladan, turli bakteriya va mikroorganizmlar;  
2)  genetik  xilma-xillik
  –  genetik  ashyoning  turlardagi  va  ular  orasidagi 
xilma-xilligi;  
3) ekotizimlar xilma-xilligi
 – ekotizimlarning boyligi (shuningdek, tog‘dagi 
o‘rmonlar, dashtlar va savannalar, cho‘llar va dengizlar va b.). 
 Ushbu  uch  tarkibiy  qism  bioxilma-xillikni  tashkil  qiladi.  SHuning  uchun  bu 
qismlardan har birini saqlash bioxilma-xillikni butunligicha saqlab qolishda muhim 
ahamiyat kasb etadi. 
Bioxilma-xillikka  boshqa  tomondan  ham  qarash  mumkin  –  aytaylik,  biz 
“biosferada”  ya’ni  sayyoramizning  tirik  qismida  yashaymiz.  Biosfera  –  juda 
harakatlanuvchan borliq, lekin shunga qaramasdan, o‘zining turli biologik qismlari 
boyligi hisobiga hayotni saqlash borasida juda muqim.  
Biologik  hayot  boyligi  mavjud  bo‘lgani  uchun  biosfera  tashqi  ta’sirlarga 
dosh  beradi.  Bu  tashqi  ta’sirlar  (ya’ni  kutilmagan  zarbalar,  salbiy  to‘qnashuvlar) 
tabiiy  (quyosh  faolligining  farqi  kabi)  va  sun’iy  (inson  tomonidan  o‘rmonlarning 
kesilishi,  qurilishlar  natijasida  tabiiy  borliqning  buzilishi  va  b.  kabi)  ta’sirlarga 
bo‘linadi. 
Yer  yuzida  hayot  xilma–xilligi  qanchalik  ozaysa,  biosfera  tashqi  ta’sirlarga 
shunchalik  mo‘rt  va  ta’sirchan  bo‘lib  qoladi.  Bioxilma-xillikning  ozligi 
sayyoramizning uzoq umr kechirishi imkoniyatlarini ozaytiradi. 
Bioxilma-xillik  mamlakatimiz  xalqining  iqtisodiy,  estetik, sog‘liqni  saqlash 
va madaniy farovonligimiz omili hisoblanadi. 
Lekin  hozir  butun  dunyoda,  shuningdek,  mamlakatimizda  ham  bioxilma-
xillikning  kamayib  borishi  –  qimmatli  genlar,  turlar,  butun  ekotizimlarning 

---

194 
 
yo‘qolib  borishi  xavfi  mavjud.  Dinozavrlar  davridan  beri  ya’ni  65  million  yildan 
beri yo‘qolmagan tabiiy turlar odamlar yaratgan sharoitda yo‘qolib bormoqda.  
Bioxilma-xillikning yo‘qolib borishi shu suratda davom etar ekan, taxminan 
100 yildan so‘ng yer yuzasidagi turlarning yarmi insonlar ta’siridagi tabiiy yashash 
joylarining  buzilishi,  ifloslanish,  iqlim  o‘zgarishi  kabi  muammolardan  yo‘qolib 
ketishi mumkin. 
Bioxilma-xillikka 
odamlar 
tomonidan 
ta’sir 
etuvchi 
asosiy 
harakatlantiruvchi  kuch  –  biologik  resurslardan  foydalanishning  ortishi,  ishlab 
chiqarish  faoliyati,  qishloq  xo‘jaligi  va  turar  joylarimizning  kengayishi 
hisoblanadi. Bu degani, biz o‘sish jarayonini, iste’mol, savdo va boshqa sohalarni 
umuman  to‘xtatishimiz  kerak  deganimikan?  Albatta, yo‘q. Biroq, barcha  odamlar 
hayoti  davomida  va  yashashi  uchun  mahsulotlar  ishlab  chiqarishi  davomida 
bioxilma-xillikka  zarar  yetmasligini  va  uning  kelajak  avlodga  saqlanib  qolishini 
ta’minlab berishlari kerak. 
Bioxilma-xillikning  yovvoyi  va  madaniy  qismlaridan  biz  oziqlanamiz, 
kiyinamiz:  masalan,  yog‘ochdan  ovqat  pishirishda,  uy  qurishda  va  uy  jihozi 
tayyorlashda 
foydalanimiz; 
boshqa 
qismlaridan 
esa 
tibbiyotda, 
sanoat 
mahsulotlarini ishlab chiqarishda foydalanamiz. 
Bioxilma-xillikdan olinadigan foydani ikki qismga bo‘lish mumkin: