Sagidullaeva shaxnozaning radioelektronika asoslari fanidan

1.5- rasm. Yumshoq ish rejimidagi statsionar amplituda (a) ba unig M ga bog’likligi (b)
Agar ishchi nuqta dinamik xarakteristikaning to’g’ri chiziqli bo’lsa, teskari bog’lanish chizig’i S=f( bog’lanish grafigini bir nuqtada kesib o’tadi (1.5 rasm). Bunda S, M o’zaro induksiya koeffitsentiga teskari bog’langan bo’lgani uchun uning ortishi bilan teskari bog’lanish chizigi pastda suriladi va statsionar amplituda kattalashadi. Aksinch, M kichraysa, statsionar amplituda ham kichrayadi. U M ning biror kritik qiymatigacha davom etadi, chunki bunda chiziqlarning kesishib o’tishi yuqoladi. Buning manosi shuki M bo’lganda teskari bog’lanish koeffitsenti kichik bo’lgani uchun generator uyg’onmaydi.
Statsionar amplitudaning o’zaro induksiya koeffitsentiga bog’liqligi 1.5 b- rasmda tasvirlangan. Uning turg’unlik shartini aniqlaylik. Biror sababga ko’ra zatvor kuchlanishning amplitudasi ga ortsin. Unda keyingi tebranish davrida S o’zining nuqtadagi qiymatidan kichik bo’lib qoladi. Bu nagruzka konturiga kiritiladigan energiyaning kamayishiga olib keladi. Natijada tebranish amplitudasi kichraya boshlaydi va miqdorga kichraysa, S ortadi va konturga energiya qiymatga erishiladi.

1.6- rasm. Qattiq ish rejimdagi statsionar amplituda (a) va uning M ga bog’liqligi (b)
Demak, generator muvozanat holat (‘P’ nuqta) dan chiqsa, ichki o’zgarishlar uni yana o’z holatiga qaytaradi. Shuning uchun ‘P’ nuqtada tebranish amplitudasi to’g’ri bo’ladi.
Generatorning yuqorida ifodalangan rejimi yumshoq ish rejmi deb ataladi. U quydagilar bilan xarakterlanadi.
S=f( ) bog’lanish bilan teskari bog’lanish tog’ri chiziqli bir nuqtada kesishadi ba u tebranishning statsionar amplitudasini ifodalaydi.
Tebranishning uyg’onish M= qiymatga mos keladi va u yagona bo’ladi (1.5 b- rasm).
M qiymatlarda uyg’onish bo’lishi uchun tashqi turtki qilinmaydi. Tebranish hosil bo’lishi uchun sistemadagi kichik amplitudali flyoktuatsiyalar etarli bo’ladi.
Boshlang’sh ishchi nuqta dinamik xarakteristikaning pastki egri chiziqli qismga joylashgan bo’lsa, teskari bog’lanish chizig’I S=f( xarakteristikani M ning qiymatiga qarab yo bir nuqtada ( , yoki ikki nuqtada ( kesib o’tadi. Ular 1.6 a- rasmda ta’svirlangan (1, 2, 3, 4, 5 nuqtalar ). M da ular kesishmaydi. M qiymatlarda teskari bog’lanish koeffitsenti kichik va generator uyg’onmaydi.
M= qiymatda teskari bog’lanish chizig’i xarakteristikasi ikki nuqtada (3 va 5) kesib o’tadi. Bu generator ikkita muvozanat holatga ega bo’lishini ko’rsatadi. Lekin ulardan biri turg;un bo’lib, ikkinchisi turg’in emas.
Haqiyqatan ham, agar generatorda kuchlanish bilan ifodalanadigan tebranishlar hosil bo’lganda u biror sababga ko’ra kichrayib qolsa, tebranishning navbatdagi davrida S yanada kichraygan bo’lar edi. Natijada konturga kiritiladigan energiya kamayib, tebranish amplitudasi kichrayib, hatto tebranish so’nib qolar edi.
Sinusoidal generatorlarning bir qator turlari chastotani sozlash uchun vikoristovoytga ega.
LC – va RC - chastotali tebranish elementlari. Parallel LC-sxemasi bilan o'qilishi oson bo'lgan generator. Bu generatorlar deyiladi LC generatorlari. Na’tijada, agar parallel zanjir C kondensatorina va L induksiyasiga ulangan bo'lsa, agar zaryadlovchi kondansator bobinle ulangan bo'lsa, normal zanjirda parchalanish davri aniqlanadi. Qih kolivanning chastotasi Tomson formulasidan boshlanadi:
.
Ulanish ahamiyatsiz edi, chunki kontaktlarning zanglashiga, masalan, indüktans bobini simining faol qo'llab -quvvatlashiga, energiya sarflanmagan. Kamroq energiya kamroq, konturning yaxshiligi kamroq. Sifatni kolivanlarning soni, amplitudasi taxminan 10 barobar o'zgarguncha aniqlash mumkin. Zanjirli kondansatkichni tashlang, bu qozondagi yo'qotishlarga mutanosib ravishda kichik bo'lsin, buning uchun sxemaning sifati qozon sifati uchun amalda qimmat. Bobinlarning sifati, rulonlarning reaktiv qo'llab - quvvatlashining faol qo'llab -quvvatlashga o'zgarishi natijasidir.
Asosiy g'oya-generatorni qutbning LC-konturi bilan hujumga undash: jarayon davomida konturdagi energiyaning pasayishi, elektr energiyasidan yashash uchun vayron bo'lgan elektr ta'minoti elementining aybidir. bir xil kontur. Agar siz aybdor bo'lsangiz, ikkita fikr: amplitudalar muvozanati va fazalar muvozanati bo’ladi va quydagicha formulani keltirib chiqaramiz.

Generator chiqishlarida sinusoidal shaklni rad etish uchun bir xil chastota uchun noto'g'ri chastotani tanlash kerak.
Generatorning kirish va chiqishlarida kerakli chastotadagi signal amplitudasining tobora ortib borishi. Generatorning charchash rejimiga o'tishiga teng. Amplitudaning katta o'sishi bilan tranzistorlar xususiyatlarining nomuvofiqligi namoyon bo'lishi orqali ishlashdagi o'zgarishlar soni ortadi.
Qutb fazalari muvozanatini inobatga oling, chunki sublyapik kaskaddan ulanish kuch bilan fazadagi konturga (xuddi shu fazaga) o'rnatildi.
Tarixiy jihatdan, Meissner bulvarining 1913 yildagi birinchi LC-generatori rotsi (og'izsiz telefonning noma'lum to'xtatilishi) va Roundning g'oyalari tufayli (ingliz Markoni kompaniyasi). Yangi vikoristovuvsya induktiv qo'ng'iroq uzukka ega. Hozirgi vaqtda LC-sxemalarini quvvat kaskadiga qo'shishning oddiy usuli bor va qo'ng'iroq tovushining nayzalarini tartibga soladi. Birinchi LC-generatorida jiringlashgan qo’ng’iroq ovozining hajmida kichik rezonansli zanjiri bor bo’lib va unda chiqish naychasiga induksiya hammasida har qil bo’lib kelishi ham mumkin.

LB rezonansli sxemasi induktiv ravishda tranzistorning kollektor nayzasiga kiritilgan LK lar bilan bog'langan. Bunda LC- generatorining konturidagi kuchlanishni oziqlantirishda, chastotali zaif chakka bo'ladi .

Ijobiy jiringlash ovozi borligi sababli, siz induktivlarning hammasi faol qo'llab-quvvatlashining qiymati tufayli, LC zanjirida faol energiya yo'qotilishi tufayli aybdor bo'lishingiz kerak. Zanjirda paydo bo'lgandan so'ng, o'zgaruvchan strum tranzistor tomonidan ishlatiladi. LB spirali orqali LB induktiv ravishda bog'langan siklon endi kolival zanjiriga aylanadi. Kolivanning diapazoni asta -sekin yagona o'lchamgacha o'sadi, shuning uchun tranzistorning o'zi prizma bilan o'ralgan, lekin u kollektor qatlamining abadiy o'sishiga yo'l qo'ymaydi.
LC kollektor davri kollektor gardishlariga ulanishi mumkin. Kunning oxirida, energiyani tranzistorli chiziqning tagiga o'tkazish LB induktiv bilan bog'langan va CB kondansatörünün paydo bo'lishi shart emas.

Ikkala to'xtash davrasida ham chiqish signali tranzistor kollektoridan ko’rib turganingizdan ma'lum. Sxemalarda pidsiluvachibuna (tranzistor darhol yoqiladi va ko'rinadi) chiqish signali nayzaryasiga ko’ra aniqlaymiz. Qo'ng'iroq signalini halqaning o'rtasi bo'lmagan holda ulash mumkin. Bunday generatorlarning sxemalarida kolival sxemasi quvvat manbai bilan uchta ulanish nuqtasiga ega. Bu generatorlar uch nuqtali deyiladi. Induktiv uch nuqtali zanjir (havolalarning AUTOTRANSFORMATORI) yoki uch nuqtali minisli sxemalar haqida gapirish mumkin.


Agar tebranish amplitudasi qiymatidan ortsa, zavtor kuchlanishi ortib, S ning ortishiga, yani konturga energiya kirishi ortishiga olib kelgan bo’lar edi. Bu tebranish amplitudasini yana orttirgan bo’lar edi.
Lekin amplitudaning bu ortishi “3” nuqta bilan ifodalanadigan ikkinchi muvozanat holatgacha davom etishi mumkin. U generatorning ikkinchi muvozanatb holati bo’ylab, yumshoq ish rejimidagi kabi turg’un amplitudali tebranishlarni xarakterlaydi ( ). Lekin bunda generatorning uyg’onish uchun etarlicha katta amplitudali turtki talab qilinadi.
Generatorning bunday ish rejimi uning kattqi ish rejimi deb ataladi. Unda generator tashqi turtkisiz uyg’onish uchun uni yumshoq ish rejimiga mos keladigan muvozanat holatga (3- nuqtaga) o’tkazish kerak. Buning uchun teskari bog’lanish koeffitsentini orttirish talab qilinadi. 1.1 a- rasmdan ko’rinadiki, generator o’z-o’zida uyg’onishi uchun teskari bog’lanish M= qiymatiga mos kelishi kerak. Bunda u S=f( ) chiziqni bir nuqtada kesib o’tadi. Bundan tashqari, generatorning tashqi turtkisiz uyg’onish M qiymatga ham mos keladi.
Tashqi turtki ta’sirida teskari bog’lanishning o’zgarishi bilan statsionar amplitudaning o’zgarishini ko’raylik. Bunda teskari bog’lanishning M va M qiymatlarga mos keladigan kattaliklarda generatsiya bo’lmaydi. Faqat M vqiymatda tebranishlar sakrash bilan vjudga keladi ( ) va M ning ortishi bilan statsionar amplituda kattaligi o’sib ortadi (1.6 b- rasm). Agar shunda M kichraya boshlasa, tebranishning statsionar amplitudasi ham kichrayadi. Lekin M= qiymatga erishilganda tebranish uzilmay dovom qilaveradi ( ). U M qiymatga erishilganda, sakirash bilan uziladi ( ).
Demak, teskari bog’lanishning uzatish koeffitsenti ikkita kritik qiymatga ega bo’ladi. Ulardan da u uziladi.
Shunday qilib, generatorning qattiq ish rejimida generatsiya sakrash bilan hosil bo’ladi va uziladi, tebranish etarlicha katta ampliyudaga ega bo’ladi. Bundan tashqari generatorning qattiq ish rejimi tejamkor hisonlanadi, chunki u chiziqli bo’lmagan rejimda ishlaydi.