Sagidullaeva shaxnozaning radioelektronika asoslari fanidan

RC – generator
Ko’p radioelektronika masalalarini hal qilishda chastotasi gersining bo’laklaridan bir necha yuz kilogersgacha etadigan past chastotali garmonik tebranishlar generatori zarur bo’ladi. Tabiiyki, bunday chastotali tebranishlarni LC generatorda hosil qilish mumkin emas. Chunki generatsiya chastotasini kichraytirish uchun nagruzka konturining L va C elementlarini kattalashtirish kerak. Bu bir tamondan, qurilmani qupollashtirib – narxini orttirsa, ikkinchi tomondan, konturning asilligini pasaytiradi va uning chastotasini tanlash qobilyatini yomonlashtiradi. Natijada tebranishlarning stabilligi va garmonikligi kamayadi. Chuning uchun past chastotali generatorlarda tebranish konturi o’rniga R va C elementlaridan tashkil topgan sistemalar qo’llaniladi. Bunday generatorlar RC- generator deb ataladi. RC- generator musbat teskari bog’lanishli RC- kuchaytirgichdan iboratdir (1.1- rasm).
Ma’lumki, RC- kuchaytirgichning kuchaytirgish koeffitsenti o’tkazish soxasi oralig’ida kam o’zgaradigan kattalikdir. Bu orqaliqda kirish va chiqish kuchlanishlari orasidagi faza deyarli o’zgarmas bo’ladi. Shuning uchun generatorda uyg’onadigan tebranishkarning shakli, asosan, teskari bog’lanish zanjiri bilan xarakterlanadi. Masalan,teskari bog’lanish zanjirining chastotaviy va fazaviy xarakteristikasi shunday bo’lsaki, (1.1) generatsiya shartlari kuchaytirgichning o’tkazish soxasiga to’g’ri keladigan biror chastota uchun bajarilsa, u bir vaqtda chastotalar soxasi uchun ham so’zsiz bajariladi. Shuning uchun generatorda uyg’ongan tebranishlar garmonik bo’lmaydi, chunki bir vaqtda bir necha garmonik tebranish hosil bo’ladi. Demak, garmonik tebranish hosil qilish uchun generatsiya shartlari faqat chastota uchun bajarilish kerak. Buning uchun teskari bog’lanish zanjirining fazaviy xarakteristikasi shunday bo’lishi kerakki, u teskari bog’lanishni faqat bitta chastotda musbat qilsin. Boshqacha qilib aytganda, generator garmonik tebranishlar ishlab chiqarishi uchun teskari bog’lanish zanjiri kuchaytirgichdagi faza siljishlarini juft ga to’ldiradigan bo’lishi kerak.
Kuchaytirgichning fazaviy xarakteristikasi faqat reaktiv elementlarida hosil bo’ladigan faza siljishi bilan emas, balki kuchaytiruvchi faza siljishi bilan emas, balki kuchaytiruvchi elementlar hosil qiladigan faza siljishlari bilan ham xarakterlanadigan:
(1.13)
Bunda m=1, 2, 3… - kuchaytirgish kaskadlarining soni. Faqat kvazirezionans chastotada bo’ladi. Shuning uchun (1.1) fazalar sharti kuchaytirish kaskadlarining soniga va teskari bog’lanish zanjirining fazaviy xarakteristikasiga bog’liq bo’ladi. Shunga ko’ra quydagi munosabatlarni yozish mumkin
(1.14a)
Demak, kuchaytirish kaskadlari soni toq bo’lsa, teskari bog’lanish zanjiri toq sondagi larga karrali faza siljishi hosil qilish kerak. Agar u juft bo’lsa teskari bo’lanish zanjiri hosil qiladigan faza siljishlari juft larga karrali bo’lishi kerak, ya’ni
(1.14 b)
Rc generatorining sxematik diagrammasi. RC generatorlari. Ta'rif va ishlash printsipi. Yuqorida ko'rib chiqilgan induktivlik va sig'imning salınımlı davrlari bo'lgan RC tipidagi generatorlardan foydalanish, hosil bo'lgan tebranishlarning chastotasi pasayganda murakkablashadi, chunki kontaktlarning zanglashiga olib keladigan sifatini ta'minlash va chastotani sozlash qiyin. generator, agar u keng chastota diapazonida ishlasa: uning o'lchamlari oshadi. Shu munosabat bilan sinusoidal tebranishlarning reostat-sig'imli generatorlari ( RC generatorlari) keng chastota diapazonida (gerts fraksiyalaridan tortib bir necha ming kilohertsgacha) barqaror ishlaydigan, dizayni sodda va hajmi kichik.
Ustida guruch 170 bu diagramma RC generatori, bu ijobiy va salbiy teskari aloqaga ega bo'lgan ikki bosqichli reostat-sig'imli kuchaytirgich. Birinchisi, sxemani o'z-o'zini qo'zg'atish shartlarini bajarilishini ta'minlaydi, ikkinchisi esa uning ishlash barqarorligini oshiradi.
RC davri bilan aniqlangan hosil bo'lgan tebranishning chastotasini quyidagi mulohazalar asosida aniqlash mumkin. Kuchaytirgichning chiqish kuchlanishi (R c2 bo'ylab)

bu erda bilan - chiroq kirishidagi signal; K - kuchaytirgichning kuchayishi (biz sig'imining ta'sirini e'tiborsiz qoldiramiz). chiroqni boshqarish tarmog'ida paydo bo'ladigan geribildirim kuchlanishi.

bu erda Z AB - zanjirning a-b nuqtalar orasidagi qarshiligi; Z bv - b-c nuqtalar orasidagi zanjirning qarshiligi.
Faqatgina va kuchlanish vektorlarining fazalari bir-biriga to'g'ri kelishi sharti bilan nasl hosil bo'lishi mumkin, agar ular Z av va Z bv qarshiliklari ushbu bo'limlardagi kuchlanishlar va oqimlar o'rtasida bir xil o'zgarishlar siljishini yaratsa. Ushbu shart bajarilganda:
Z ab = Z av -Z bv = Z av e iφ - Z bw e iφ
Shuni hisobga olsak:
ctg-ab = RωC
ctg-ab =
keyin, oxirgi tengliklarning o'ng tomonlarini tenglashtirsak, biz olamiz

hosil bo'lgan tebranishlarning chastotasini qaerdan aniqlash mumkin.
Sxemani o'z-o'zini qo'zg'atishi uchun ta'minlanishi kerak bo'lgan teskari aloqa koeffitsienti the munosabatlardan aniqlanadi.

Natijada, kuchaytirgichning kirish qismiga chiqish voltajining uchdan bir qismi qo'llanilishi kerak, ya'ni amplitudalarning muvozanatini ta'minlash uchun kuchaytirgich K = 3 ga ega bo'lishi kerak.
Bunday kuchli teskari aloqa bilan yuzaga keladigan harmonik buzilishlarni kamaytirish uchun avtomatik ravishda tartibga solinadigan salbiy teskari aloqa sxemaga kiritiladi; uning davri termistor T va qarshilik bilan hosil bo'ladi. Chiqish kuchlanishining oshishi bilan termistor oqimi kuchayadi, uning qarshiligi va shuning uchun uning kuchlanishi pasayadi va qarshiligida hosil bo'lgan teskari teskari kuchlanish kuchayadi. Sozlanishi mumkin bo'lgan salbiy teskari aloqa chiroqni boshqarish tarmog'idagi kuchlanishning barqarorligini oshiradi. Sxemada regulyatsiya qilinmagan manfiy tokning teskari aloqasi ham mavjud:
qarshiligidan teskari kuchlanish chiroqning boshqaruv panjarasiga beriladi.
Bundan tashqari, keng amaliy dasturga ega bo'ling RC generatorlari o'zgarishlar o'zgaruvchan zanjir bilan. Ushbu zanjirlarda chiqish voltajining fazasini (anoddagi kuchlanish) ga aylantirish uchun, avvalgi sxemada bo'lgani kabi, chiroq o'rniga, RC davrlari ishlatilgan o'zgarishlar o'tkazgichlari ishlatiladi. Ustida guruch. 170, b to'rtta zanjirli fazali siljish zanjiri bilan bunday RC-generatorining diagrammasi ko'rsatilgan. Har bir zveno fazani φ = burchak bilan aylantiradi, bu erda n - bog'lanishlar soni. Ko'rib chiqilgan sxemada burchak .
O'z-o'zini qo'zg'atish jarayoni vektor diagrammasi bilan tasvirlanga. Dalgalanmalar sababli zanjirda paydo bo'ladigan o'zgaruvchan anod oqimi , oqim bilan antifazada bo'lgan anodda o'zgaruvchan kuchlanish hosil qiladi. Ushbu kuchlanish fazali o'zgaruvchan zanjirining birinchi zanjiriga qo'llaniladi, u oqim U kuchlanishini ga olib boradi va qarshiligi bo'ylab U kuchlanishini hosil qiladi, bu oqim bilan fazada bo'ladi . Voltaj U zanjiriga nisbatan kiritiladi.
Shunday qilib, anod voltajining fazasini asta-sekin qarshiligiga (chiroq panjarasida) burab, anod kuchlanishi bilan antifazada bo'lgan signal kuchlanishi hosil bo'ladi, ya'ni fazalar muvozanati sharti bajariladi. Bunga qo'shimcha ravishda, barqaror ishlab chiqarish uchun, shuningdek, ishlab chiqarish chastotasida K zanjirining kuchayishi fazani siljitish zanjirining damping omiliga d ga teng yoki undan kattaroq bo'lishi kerak.
Yaratilgan tebranishlarning chastotasi formula bo'yicha aniqlanadi

kuchaytirgichning kuchayishi bilan K = 18.4.
Yagona chiroq RC generatori kichik o'lchamlarga ega, dizayni sodda, ammo bir qator kamchiliklarga ega:

• 
  a) teskari aloqa yoki daromadning biroz oshishi hosil bo'lgan tebranish shaklining keskin buzilishiga olib keladi;
  
• 
  b) RC zanjirlari anot yukini o'chiradi va shu sababli o'z-o'zini qo'zg'atish uchun zarur bo'lgan daromadni olish ko'pincha qiyin bo'ladi;
  
• 
  c) fazani siljitish zanjirining susayishi chastotaga bog'liq, shuning uchun etarlicha keng chastota diapazonida ishlashga mo'ljallangan generatorni loyihalashda chiziqli bo'lmagan sozlanishi salbiy teskari aloqa va avtomatik daromadni boshqarish sxemasiga kiritilishi kerak.
  

Sinusoidal yuqori chastotali tebranish manbalari sifatida tebranuvchi elektron generatorlari almashtirib bo'lmaydigan narsadir. Chastotalari 15 ... 20 kHz dan kam bo'lgan tebranishlarni hosil qilish uchun ular noqulay, chunki tebranish davri juda noqulay.
Past chastotali LC - generatorlarning yana bir kamchiliklari - ularni chastota diapazonida sozlash qiyinligi. Bularning barchasi tebranish davri o'rniga chastotali elektr RC filtrlaridan foydalaniladigan RC generatorlarining yuqoridagi chastotalarda keng qo'llanilishiga olib keldi. Ushbu turdagi generatorlar nisbatan keng chastota diapazonida gerts fraktsiyalaridan yuzlab kilogertgacha barqaror sinusoidal tebranishlarni hosil qilishi mumkin. Ular kichik va engil bo'lib, RC generatorlarining ushbu afzalliklari past chastotali mintaqada to'liq namoyon bo'ladi.


Generator — tashqi energiya manbai hisobiga elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi yoki energiyani bir turdan ikkinchi turga oʻzgartiruvchi qurilma; apparat yoki mashina. Masalan, atsetilen generatori, muz generatori, bugʻ generatori, gaz generatori, elektr generatori va h. k. Xususan, elektr generatorlari oʻzgarmas tok, oʻzgaruvchan tok generatorlariga boʻlinadi. Generator tushunchasi oʻzgaruvchan va oʻzgarmas tok elektr mashinalariga ham, elektr tebranishlarini hosil qiluvchi asboblarga ham bir xil qoʻllaniladi. Birinchi holda, mexanik energiya elektr energiyasiga aylantirilsa, ikkinchi holda manbaning elektr energiyasi maʼlum chastotali, kerakli shakl va quvvatli tebranishlar energiyasiga aylantiriladi. Generatorlar asosan turli koʻrsatkichlar asosida yaratiladi. Generatorlarning elektr mashina, lampa, tranzistor; mikrosxemali, yoyli, impulyeli, gidroturbina, bugʻ turbina, har xil chastotali, molekulyar va b. xillari boʻladi. Misol tariqasida standart signal generatorining tuzilishini koʻrish mumkin (sxemaga q.). Ularning koʻpchiligi 50— 100 kGs dan bir necha ming MGs gacha chastotada ishlaydi. Generatorning asosiy funksional qismini 50 kGs — 30 MGs chegarada ishlaydigan signal generatorlari tashkil etadi. Uning chastotasi maxsus chegaralangan diapazonlarda va oʻzgaruvchan sigʻimlar yordamida bir tekis sozlanadi. Chastotani oʻzgartish aniqpigi, odatda, 0,5—1,5% oraligʻida boʻladi. Signal Generatordan modulyatorga beriladi. Modulyatorda signal amplitudasi boʻyicha modulyatsiyalanadi. Modulyatsiyalovchi signal vazifasini ichki past chastota G.i (/=1000 Gs) va tashqi ulangan Generatorlar bajarishi mumkin. Generatorlar radiouzatish, radioqabul qilish va televizion qurilmalarda, oʻlchov texnikasida, turli texnologik jarayonlarda, fan va texnikaning turli sohalarida qoʻllaniladi. Ular yordamida koʻplab elektrotexnika va radioelektronika qurilmalari yaratilgai, yangi "generatormashina" tizimlari ishlab chiqariladi.
RC - o'z-o'zini osilatorning o'z-o'zini qo'zg'atish shartlari. RC-elektron elementlarining qiymatlarini o'zgartirish orqali olinadigan eng katta burchak burchagi ga yaqin. Amalda R va C elektron elementlari quyidagicha tanlanadi. Shunday qilib, burchak 60 = . Shuning uchun faz muvozanati shartini bajarish uchun zarur bo'lgan faza burchagi ni olish uchun. Uchta RC havolasini ketma-ket ulash zarur.
burchak ostida chiqish va kirish voltajlari orasidagi o'zgarishlar siljishi chastotalarda ta'minlanadi.
Amplitudalar muvozanatini ta'minlash uchun K biz kuchaytirgichning yutug'i teskari aloqa davri K o.s uzatish koeffitsientidan kam bo'lmasligi kerak. Hisob-kitoblar shuni ko'rsatadiki, berilgan sxemalar uchun . Shunday qilib, bir xil zvenolarga ega bo'lgan uch zanjirli fazali siljish davrlarini o'z ichiga olgan RC-generatorlarida o'z-o'zidan tebranishlar mumkin.
(yoki )
RC-generator garmonik tebranishlar generatori deb ataladi, unda elementlarni o'z ichiga olgan tebranuvchi tizim o'rniga L va bilan rezistiv-sig'imli elektron ishlatiladi ( RC-zanjir) chastotani selektivligi bilan.
Elektr induktorlarini o'chirib qo'yish generatorning o'lchamlarini va og'irligini sezilarli darajada kamaytirishga imkon beradi, ayniqsa past chastotalarda, chunki induktorlarning o'lchamlari chastotaning pasayishi bilan keskin o'sib boradi. Muhim avzallik RC- bilan solishtirganda generatorlar LC- generatorlar - bu ajralmas texnologiya yordamida ularni ishlab chiqarish qobiliyatidir. Lekin RC- generatorlar past sifatli omil tufayli hosil bo'lgan tebranishlar chastotasining past barqarorligiga ega RC- sxemalar, shuningdek chiqadigan tebranish spektridagi yuqori harmonikalarni yomon filtrlashi tufayli tebranishlarning yomon shakli.
RC- generatorlar keng chastota diapazonida (gerts fraksiyalaridan o'nlab megagertsgacha) ishlashlari mumkin, ammo ular aloqa uskunalari va o'lchash uskunalarida asosan past chastotalarda ishlaydilar.
RC- generator odatda chiroq, tranzistor yoki integral mikrosxemada ishlab chiqarilgan keng polosali kuchaytirgichni o'z ichiga oladi va RC- selektiv xususiyatlarga ega bo'lgan va tebranish chastotasini aniqlaydigan qayta aloqa davri. Kuchaytirgich passiv elementlardagi energiya yo'qotishlarini qo’playdi va amplituda o'z-o'zini qo'zg'atish shartini bajarilishini ta'minlaydi. Teskari aloqa davri o'z-o'zini qo'zg'atish fazasi shartini faqat bitta chastotada bajarilishini ta'minlaydi.
Yaratilgan tebranishlar shaklini yaxshilash uchun RC-generatorlar tebranishlar amplitudasining oshishini cheklovchi nochiziqli elementlardan foydalanadilar. Bunday elementning parametrlari ularning bir lahzali qiymatlariga emas, balki tebranishlar amplitudasiga qarab o'zgaradi (qarshiligi u orqali o'tadigan oqim tomonidan qizdirilish darajasiga bog'liq bo'lgan termistor). Bunday cheklash bilan tebranishlar shakli o'zgarmaydi. Ular harakatsiz rejimda ham harmonik bo'lib qoladi.Bunday avtogenerator uch zanjirli zanjirga ega avtogenerator deb ham ataladi.
Sxemada RC- geribildirim pallasida fazaviy siljish ga teng bo'lgan generatorlar, kirish voltajining fazasini teskari yo'naltiradigan kuchaytirgichlardan foydalaniladi. Bunday kuchaytirgich, masalan, inverting-kirish operatsion kuchaytirgichi, bitta bosqichli kuchaytirgich yoki inverting bosqichlarining toq soniga ega bo'lgan ko'p bosqichli kuchaytirgich bo'lishi mumkin.
Faza balansi tenglamasini bajarish uchun qayta aloqa davri OC = fazali siljishni ta'minlashi kerak. Qayta aloqa tsiklining tuzilishini asoslash uchun eng sodda faza-chastota xususiyatlarini takrorlaylik RC-bloglar (1.4-rasm).

Grafiklardan ko'rinib turibdiki, bu eng sodda RC-link dan oshmaydigan fazaviy siljishni kiritadi. Shuning uchun ga teng fazaviy siljish uchta elementar kaskad orqali amalga oshirilishi mumkin RC- bog'lanishlar (1.5-rasm).