Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

256

---

II BOLIM
M O DDALAR ALM ASH IN UVI VA FUNKSIYALARNING 
BOSHQARILISHI
9-BOB. GORM ONLAR
9.1. Endokrin boshqaruvning umumiy tam oyillari
Endokrin gormonlar tasnifi. K im yoviy tabiatiga ko'ra gormonlar 3 
g ‘ruhga: peptidli, steroidli va aminokislota hosilasi bo‘ lgan gormon- 
larga boMinadi. Parakrin gormonlar esa nisbatan turli-tuman bo'ladi.
Barcha gormonlaming birinchi ta’sir bo‘g ‘ ini retseptorlar bilan 
bog‘ lanishidir, har bir gormonning o‘z retseptori bo‘ ladi. Bu jarayon 
qaytar, gormon bilan bog‘ langan retseptorlar miqdori gormonning 
qondagi miqdoriga to‘g ‘ri proporsional bo‘ ladi.
Signalni uzatish m exanizm iga ko‘ra gormonlar ikki g ‘ruhga 
bo‘ linadi.
Birinchi g ‘ruh gormonlari 
peptid gormonlar
va 
adrenalin. 
Ulaming retseptorlari plazm atik membrana tashqi yuzasida 
joylashgan va bu gonuonlar hujayra ichiga o‘tmaydi. Bu gormonlar 
(birlamchi messendjerlar) signalni ikkilamchi (hujayra ichi) 
messendjerlarga uzatadi. Ikkilamchi messendjerlar vazifasini sAMF, 
sGMF, inozitoltrifosfat, Ca2+ ionlari bajaradi. Gormon retseptor 
bilan bogMangach, shalola mexanizmi orqaii hujayra metabolizmi 
o‘zgaradi (masalan, glikogen parchalana boshlaydi va hokazo).
Ikkinchi g ‘ruh gormonlariga 
steroid gornwnlar
va 
tiroksin 
kiradi. Ulaming retseptorlari sitozolda joylashgan. Gormon hujayra 
sitoplazmasiga kirib, retseptor bilan bog‘ lanib yadroga boradi yoki 
avval yadroga borib, o‘sha yerda retseptor bilan bog‘ lanadi-.
Flujayra membranasida joylashgan retseptorlarga ta’sir qiluvchi 
ayrim peptid gormonlar (insulin, o‘sish gormoni va b.) va barcha
257

---

sitokinlam ing signali ham yaciroga uzatilishi mumkin. Signabiing 
bunday o‘tkazilish mexanizmlaridan biri proteinkinazalarning 
Yanus- kinaza (JAK ) deb ataluvchi alohida bir oilasi yordamida 
am alga oshiriladi (qadim gi rim liklam ing ikki yuzli xudosi Yanus 
nomidan olingan, chunki bu fermentning ikki aktiv markazi bor).
Gormon retseptor bilan bog‘ langanda, retseptorning sitoplazmatik 
qismi JAK bilan bog‘ lanadi, bunda JAK aktivlanib ham retseptorning, 
ham o ‘z m olekulasining m a’ lum bir tirozin qoldiqlarini fosforillaydi 
(9.1-rasm ).
\