Membrana ning o’tkazuvchanlik funksyasi

MEMBRANA NING O’TKAZUVCHANLIK FUNKSYASI

M embrana (lot. membrana — qobiq, parda) — 1)texnikada — berk kontur (perimetr) boʻylab mahkamlangan yupqa yumshoq egiluvchan plastinka. Turlicha bosimli ikki boʻshliqni yoki ayrim boʻshliq (hajm)ni umumiy boʻshliq (hajm) dan ajratish, shuningdek, bosim oʻzgarishlarini chiziqli siljishlarga va, aksincha, aylantirish uchun moʻljallanadi. Metall (mas, folga, elinvar) va metallmas (rezina, mato va boshqalar) xillari bor. M. elektr yoki mexanik tebranishlarni tovush tebranishlariga va, aksincha, aylantirib beruvchi apparatlarning tarkibiy qismi. U manometrlarsa sezgir element, nasos larda zichlash qurilmasi sifatida, mikrofon, telefon va boshqa asboblarda ham qoʻllanadi; 2) elastiklik nazariyasida — kontur boʻylab mahkamlangan egiluvchan yupqa plastinka. Egilishga bikrligi nolga teng deb olinadi. Osma tizimlarda koʻtaruvchi element sifatida foydalaniladi. Mas, undan binoning osma yopmasi sifatida foydalanish mumkin. M. choʻzilmaydi deb qabul qilinadi, egilishi esa konturning qandayligiga qarab hisobga olinadi. Plazmatik membrana (plazmolemma, sitolemma). Hujayrani tashqi tarafdan oʻrab turuvchi sitoplazma qobigʻi biologik membrananing oʻzidan iborat boʻlishi mumkin. Lekin koʻpincha, hujayra murakkab tuzilgan 3 qismdan: tashqi, oʻrta va ichki qismlardan hujayra (sitoplazma) qobigʻi bilan oʻralgan.

Sitoplazma qobigʻining tashqi qismi glikokaliks deb nomlanib oqsil va karbonsuvlardan hosil boʻlgan. U elektron mikroskop ostida uzluksiz struktura holida koʻrinadi. Glikokaliks tashqi qavat boʻlgani uchun hujayraning tashqi muhit bilan aloqasida muhim rol oʻynaydi. Glikokaliks zonasi turli hujayralarda farqlanadi. Bazi bir hujayralarda glikokaliks moddalarni parchalovchi fermentlarga boy boʻlsa, boshqa hujayralardagi glikokaliksni hosil qiluvchi glikoproteidlar immunologik xususiyatga ega. Plazmatik membranaga kimyoviy tarkibiga koʻra, yogʻlar, oqsillar, uglevodlar va juda oz miqdorda boshqa organik birikmalar kiradi. Suyuklikmozaika modeliga koʻra, Plazmatik membrananing asosiy qismi fosfolipid qoʻsh qavatdan iborat. Bu qavatning ichkariga qaragan qismi gidrofob (suvda erimaydigan), tashqi qis-mi esa gidrofil (suvda eruvchan) xusu-siyatga ega. Fosfolipid qavatda oqsil molekulalari suzib yuradi. Fosfolipid qavati sirtida esa murakkab organik birikmalardan hosil boʻlgan glikopro-teinlar joylashgan. Ular retseptorlar tarkibiga kiradi. Plazmatik membrana baryer (toʻsiq), moddalarni tashish (transport), regulyator (boshqarish) va katalitik funksiyalarni bajaradi (yana q. Hujayra).

Hujayra membranasi (plazma membranasi) - hujayraning sitoplazmasini o'rab turgan ingichka yarim o'tkazuvchan membrana. Uning vazifasi hujayra ichki qismining yaxlitligini himoya qilish, ba'zi moddalarni hujayraga kiritib, boshqa moddalarni tashqariga chiqarib qo'yishdir. Shuningdek, u ba'zi organizmlarda sitoskeletka, boshqalarda hujayra devori uchun biriktiruvchi asos bo'lib xizmat qiladi. Shunday qilib, hujayra membranasi ham hujayrani qo'llab-quvvatlashga va uning shaklini saqlashga yordam beradi.

Asosiy mahsulot

Hujayra membranasi - hujayra sitoplazmasini o'rab turgan ko'p qirrali membrana. U hujayrani qo'llab-quvvatlash va hujayra shaklini saqlashga yordam berish bilan birga hujayraning yaxlitligini himoya qiladi.

Oqsillar va lipidlar hujayra membranasining asosiy qismidir. Oqsillar va lipidlarning aniq aralashmasi yoki nisbati ma'lum bir hujayraning ishlashiga qarab o'zgarishi mumkin.

Fosfolipidlar hujayra membranalarining muhim tarkibiy qismidir. Ular o'z-o'zidan yarim membranani o'tkazib yuboradigan lipidli ikki qavatli qatlam hosil qilishni tashkil qiladilar, shunda faqat ba'zi moddalar membranadan hujayraning ichki qismiga tarqalishi mumkin.

Hujayra membranasiga o'xshash ba'zi hujayralar organoidlari membranalar bilan o'ralgan. Yadro va mitoxondriya ikkita misoldir.

Membrananing yana bir vazifasi - endotsitoz va ekzotsitoz balansi orqali hujayralar o'sishini tartibga solish. Endotsitozda lipidlar va oqsillar hujayra membranasidan ajraladi, chunki ular ichkariga kiradi. Ekzotsitozda lipidlar va oqsillarni o'z ichiga olgan vazikulalar hujayra kattalashib hujayra membranasi bilan birlashadi. Hayvon hujayralari, o'simlik hujayralari, prokaryotik hujayralar va qo'ziqorin hujayralari plazma membranalariga ega. Ichki organoidlar ham membranalar bilan o'ralgan.

Hujayra membranasi asosan oqsillar va lipidlar aralashmasidan iborat. Membrananing tanadagi joylashuvi va roliga qarab, lipidlar membrananing 20 foizidan 80 foizigacha bo'lgan qismini tashkil qilishi mumkin, qolgan qismi oqsillardir. Lipidlar membranalarga moslashuvchanlikni berishga yordam bersa, oqsillar hujayraning kimyoviy iqlimini nazorat qiladi va saqlaydi va membrana orqali molekulalarning o'tkazilishiga yordam beradi.