Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

H,C— C H -C O -N H -C H -C O __ N
/- 
\ 
I 
/
o
//
C H -C -N H ,
\ 
/ 
H:c — CH,
Tiroliberin tripeptid bo‘ lib, piroglyutamin, gistidin va prolinamid- 
dan iborat. U erkin NH,- va COOH-g‘ruhlami N- va C-uchlarida 
tutmaydigan yagona peptid.
1. 
Gonadoliberin 
10 ta aminokislota qoldig’ idan iborat deka- 
peptiddir.
Piro-Glu-Gis-Trp-Ser-Tir-Gli-Ley-Arg-Pro-Gli-NH,
Oxirgi C-aminokislota glitsinamid hisoblanadi.
2. 
Somatostatin 
14 ta aminokislota qoldig‘ idan iborat siklik 
tetradekapeptid.
N -A la-G li-Sis-Liz-A sn-Fen-Fen-Trp-Liz-Tre-Fen-Tre-Ser-Sis-
Bu gormon siklik stmkturaga ega, 3- va 14-holatlarda sistein 
o‘rtasida disulfid ko‘prigi bor. Somatostatin gipotalamusdan 
tashqari markaziy va periferik nerv sistemasi neyronlari tomonidan, 
pankreatik orolcha 
C-hujayralarida 
va 
ichak 
hujayralarida 
sintezlanadi. U keng qamrovli biologikta’sir qiladi: adenogipofizda 
o‘ sish gormoni sintezini ingibirlaydi, Langergans orolchalarining p- 
va a-hujayralarida insulin va glyukagon biosinteziga tormozlovchi 
ta’sir ko‘rsatadi.
3. 
Somatoliberin 
44 ta aminokislotadan iborat. Somatoliberin 
faolligini sun’ iy sintezlangan dekapeptid ham namoyon qiladi:
H-Val-Gis-Ley-Ser-Ala-Glu-Gln-Liz-Glu-Ala-OH
Bu dekapeptid somatotropin sintezi va sekretsiyasini stim ullaydi.
4. 
M elanoliberin, kim yoviy strukturasiga ko‘ra oksitotsinning 
ochiq halqasiga o‘xshaydi (yon tripeptid zanjirsiz);
H-Sis-Tir-Ile-Gln-Asn-Sis-OH
5. 
Melanostatin 
(melanotropin ingibirlovchi faktor) tripeptid
OH
275

---

Piro- Glu-Ley-Gli-NH2, yoki pentapeptid ko‘rinishida bo‘ ladi:
Piro-Glu— Gis— Fen— Arg—Gli-NH2
Yuqoridagi gormonlardan tashqari yana bir gormon —
kortikoliberin o‘rganilgan. U gipotalamus va gipofizning orqa 
bo‘ lagidan ajratib olingan. Gipofizning orqa bo‘ lagi vazopressin va 
oksitotsin uchun depo vazifasini ham bajaradi. Yaqinda qo‘yning 
gipotalamusidan 41 ta aminokislotadan iborat kortikoliberin ajratib 
olingan.
Gipotalamus gormonlarining sintezlanish jo y i nerv uchlan 
gipotalamus sinaptosomalari bo‘ lib, aynan shu yerda gormonlar va 
biqgen aminlaming miqdori yuqoriligi aniqlangan. Biogen aminlar 
ichki sekretsiya periferik bezlarining gormoni bo‘ lish bilan birga, 
qaytar bogTanish y o ‘ li bilan gipotalamus gormonlari sintezi va 
sekretsiyasini boshqaruvchi asosiy om illar hisoblanadi. Tiroliberin 
biosintezi mexanizmi eng tez bo‘ lib, noribosomal yo ‘ l bilan boradi. 
Bunda SH-tutuvchi sintetazalar yoki glutaminni piroglutaminga > 
aylantiruvchi, glutamin ishtirokida prolinning amidirlanishi va 
peptid bogTni hosil qiluvchi fermentlar kompleksi ishtirok etadi. 
Bu kabi sintetazalar ishtirokida biosintez mexanizmi gonadoliberin 
va somatoliberin uchun ham mavjud.
Gipotalamus gormonlarining inaktivlanish yo ‘ llari to liq 
o‘rganilmagan. Kalamushlarda tiroliberinning yashash davri 4 min. 
Inaktivatsiya peptid bogTarining uzilishi (qon zardobidagi ekzo- 
va endopeptidazalar ishtirokida) va prolinamid molekulasida amid 
g ‘ruhning ajralishi bilan sodir b o iad i. Gipotalamusda tiroliberin 
yoki gonadoliberindan piroglutaminning ajralishini katalizlovchi 
piroglutamilpeptidaza fermenti aniqlangan.
Gipotalamus gormonlari bevosita «tayyor» gormonlaming sek- 
retsiyasi va bu gormonlaming 
de novo
sinteziga ta’sir qiladi, sAMF 
signalni uzatishda qatnashadi. Gipofiz hujayralari membranasida 
retseptorlar mavjud bo‘ lib, ular gipotalamus gormonlari bilan 
bog‘ lanadi. So‘ ng adenilatsiklaza tizimi orqali va Ca+2-ATF hamda 
M g+2-ATF membrana komplekslari orqali Ca+2 va sAMF ajraladi. 
sAMF proteinkinazani faollab, gipofizning mos gormonining ham 
sintezlanishi, ham sekretsiyasiga ta’sir etadi.
R ilizing faktorlaming ta’sir mexanizmi va ulaming retseptorlar 
bilan ta’sirlanishini o‘rganish uchun tiroliberin va gonadoliberinning
276

---

struktur analoglari katta aham iyatga ega bo‘ Idi. Bu analoglardan 
ayrim lari tabiiy gormonlardan ko‘ra yuqori gormonal faollikka 
ega. Rilizing faktorlaming kim yoviy strukturasini va m olekulyar 
ta’sir mexanizmini o‘rganish bo‘yicha hali qilinishi kerak bo‘ lgan 
ko‘pgina ishlar oldinda turibdi.