Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

-C
— NH
NH-
I
(C H ,), 
NH3 
CH-NH,
I
COOH
Arginin
NH-
O, 
NADFH+H* 
NADF*
V
V
J
,
- c = o  
I
NO-sintaza
I
CH-NH,
I
COOH
Sitrullin
+ NO
Azot oksidi g ‘anilatsiklaza gemi bilan birikib, sGMF ning tez hosil 
boMishiga imkon beradi. sGMF Ca+2 ning past konsentratsiyalarida 
faoliyat ko‘rsatuvchi ion nasoslarini stimullash orqali yurak qisqarish 
kuchini pasaytiradi. Lekin NO qisqa vaqt, bir necha sekund, lokal 
hosil b o igan jo y i yaqinida ta’sir etadi. Nitroglitserin ham shunga 
o ‘xshash ta’sir ko‘rsatadi, lekin NO ni sekinroq ajratib chiqargani 
uchun uning ta’siri nisbatan uzoqroq davom etadi.
Siklik GMFning ko‘pgina ta’siri proteinkinaza G deb nomlangan 
sGMFga bog‘ liq proteinkinaza orqali am alga oshirilishini isbot- 
lovchi dalillar olingan. Eukariot hujayralarda keng tarqalgan bu 
ferment toza holda ajratilgan (m olekulyar ogTrligi 80000). U 2 
ta subbirlikdan iborat: proteinkinaza A ning (sAMF ga b o g iiq ) 
C subbirligi tuzilishiga o xshash katalitik domen va protenkinaza 
A ning R subbirligiga o‘xshash boshqaruvchi domen. Lekin A va 
G proteinkinazalar oqsillarning bir-biridan farqli ketma-ketligini 
taniydi va mos ravishda hujayra ichidagi har xil oqsillarning serin 
va treonin am inokislotalaridagi OH-g‘ruhlami fosforillanishining 
boshqaradi va natijada turlicha biologik ta’sir ko‘rsatadi.
Hujayradagi sAMF va sGMF siklik nukleotidlar miqdori tegishli 
fosfodiesterazalar bilan boshqariladi, ular sAMF va sGMF ni 5
271

---

nukleotidmonolosfatgacha gidrolizlanishini katalizlaydi.
- 
tarkibiga, NO-smtazadagi kabi, subbirlik sifatida kalmodulin 
kiradi. Kalmodulin ko‘pchilik boshqa C a*2-bog‘ Iovchi oqsillaming 
tarkibiga kiradi. K alsiy konsentralsiyasi ortganda C a’2 ning 
kalm odulin bilan bog’ lanishi uning konformatsiyasini o‘zgartiradi va 
bunday C a’2 bilan bog’ langan shaklda kalmodulin hujayra ichidagi 
ko4pchilik oqsillar faolligini m odulyatsiya (shuning uchun shunday 
nomlangan).
H ujayra ichi messendjerlar sistem asiga eukariot hujayralar 
membranasidagi fosfolipidlarhosilalarhxususanfosfatidilinozitolning 
fosforillangan shakllari kiradi. Bu hosilalar gormonlar ta’siriga 
javoban (m asalan, vazopressin yoki tirotropin ta’sirida) membrana 
bilan bog‘ langan spetsifik fosfolipaza C ta’sirida parchalanadi. 
Ketma-ket reaksiyalar natijasida 2 ta potensial ikkilamchi messendjer 
-d iasilglitsero l va inozitol-l,4,5-trifosfat hosil bo‘ ladi:
ÇH j-O -CO -R,