Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

Endokrin va nerv tizimlarining o‘zaro aloqasi. 
Nerv 
sistemasi to‘ g ‘ridan-to‘g ‘ri gipotalamus va buyrak usti bezi m ag‘ iz 
qismini nazorat qiladi. Boshqa endokrin bezlar nerv sistemasi 
bilan bilvosita, y a ’ni gipotalamus va gipofiz gormonlari orqali 
bog‘ langan. Gipotalamusda rilizing gormonlar — liberinlar hosil 
bo‘ ladi. M iyaning m a’ lum qismlari qo‘zg ‘alganida gipotalamus 
nerv hujayralarining gipofizga borib tugaydigan aksonlaridan 
liberinlar ajraladi va gipofiz hujayralarida trop gormonlar sintezi va 
ajralishini stimullaydi. Gipotalamusda liberinlar bilan bir qatorda 
gipofiz gormonlari sintezi va sekretsiyasini ingibirlovchi statinlar 
ham ishlab chiqariladi
259

---

Ko‘pchilik gormonlar polifunksional bo‘ lganligi uchun biologik 
funksiyasiga ko‘ra gormonlar klassifikatsiyasi shartli sanaladi. 
M asalan, adrenalin va noradrenalin nafaqat uglevodlar va yo g ‘ Iar 
alm ashinuvini, balki yurak qisqarish chastotasi, silliq mushaklar 
qisqarishi, qon bosimini ham boshqaradi. Shu sababdan ko‘pchilik 
gormonlami, ayniqsa, parakrin gormonlarni biologik funksiyasiga 
ko‘ra klassifikatsiya qilib boMmaydi.
Qonda gorm onlar konsentratsiyasining o‘zgarishi. 
Qonda 
gormonlar konsentratsiyasi 10 
6
— 10" mol/1 atrofida bo‘ ladi. Qonda 
ulam ing yarim yashash davri minutlarda, ayrim lari uchun soatlarda 
o‘ lchanadi. Qonda gormon konsentratsiyasining ko‘payishi stimul 
omil ta’sirida gormon sintezlanish tezligining oshishi yoki endokrin 
hujayra ichida tayyor mavjud bo‘ lgan gormon sekretsiyasining 
kuchayishi bilan bog‘ liq.
Steroid gormonlar lipofil moddalar bo‘ lib, hujayra membranasidan 
oson o‘ta oladi. Shuning uchun ular endokrin bez hujayralari ichida 
to‘plana olm aydi, ulaming qondagi miqdorining ortishi esa faqat 
sintezlanish tezligining ortishi bilan bog‘ liq boMadi.
Peptid gormonlar maxsus mexanizmlar yordamida qonga 
sekretsiya qilinadi. Bu gormonlar endokrin bez hujayralarida 
sintezlangach, membrana bilan o‘ ralgan maxsus sekretor granulalar 
ichida to‘planib turadi va kerak vaqtda ekzotsitozyoMi bilan qonga 
chiqariladi. Gormon sintezi tez sodir boMadi (masalan, proinsulin 
sintezi 1-2 min vaqtni talab qiladi xolos), shu bilan birga sekretor 
granulalar hosil b o iish i va yetilishi 1-2 soatdan ortiq vaqt 
davom etadi. Gormonlaming sekretor granulalarda zaxiralanishi 
organizmning stimul ta’siriga tez javob bera olish xususiyatini 
ta’m inlaydi: stimul ta’sirida granulalar membrana bilan qo‘ shilib, 
zaxiralangan gormonni qonga ajratib chiqaradi.
9.2. Gormonlaming endokrin, parakrin va autokrin ta’siri
Gormonlar signalni qon oqimi bo‘ylab sintez joyidan nishon 
to‘qim aga yetkazadi. Bu endokrin ta’sir hisoblanadi (m asalan, 
insulin). To‘qima gormonlarining nishon to‘qimasi o‘zining yaqinida 
joylashgan bo‘ lib, lokal ta’sirga ega va bunday ta’sir 
parakrin ta’sir 
deb ataladi (masalan, oshqozon ichak trakti gormonlari). Agar signal 
moddalar sintezlangan joyining o‘ziga ta'sir qilsa,