Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

autokrin
ta’sir 
deb ataladi (m asalan, prostaglandinlar). Insulin ham endokrin,
260

---

ham parakrin ta’sir qiladi. Ko‘pchilik gormonlar shu y o ‘ l bilan 
ta’sir qiladi. Insulin endokrin ta’siriga ko4ra uglevod va yog lar 
almashinuvini boshqaradi. Insulin parakrin ta’siriga ko ra oshqozon 
osti bezi Langergans orolchalari a-hujayralari tomonidan glyukagon 
sintezlanishi va sekretsiyasini ingibirlaydi.
Parakrin gormonlar. 
Sitokinlar parakrin va autokrin ta sir etuvchi 
signal molekulalardir. Qonda ulaming fiziologik aktiv konsenti 
atsiyasi aniqlanmaydi (interleykin-1 dan tashqari). Sitokinlarning o 
nlab turlari ma’ lum. Ularga interleykinlar (limfokin va monokinlar), 
interferonlar, peptid tabiatli o‘ sish om illari, koloniyastimullovchi 
om illar kiradi. Sitokinlar glikoproteinlar boMib, o‘zida 100 - 200 
ta aminokislotani tutadi. Ko‘pchilik sitokinlar virusli infeksiyalar, 
metabolik buzilishlar, m exanik shikastlanishlar va boshqalar ta’sirida 
ko‘ plab turli hujayralarda hosil bo‘ ladi. Interleykinlar (IL-II a va IL- 
II p) bundan mustasno bo‘ lib, ulaming sintezi maxsus signallar bilan 
re g iy a tsiy a qilinadi va ayrim hujayra turlaridagina kuzatiladi.
Sitokinlar hujayraga membranadagi maxsus retseptorlari orqali 
ta’sir qilib proteinkinazali shalola mexanizmini faollashtiradi 
hamda enxanser va saylenser transkripsiya omillarini aktivlaydi. Bu 
transkripsiya omillari yadroga borib, sitokinning nishoni b o ig an gen 
promotoridagi DNKning maxsus ketm a-ketligini topib, shu genning 
transkripsiyasini yoki faollashtiradi, yoki to‘xtatadi.
Sitokinlar proliferatsiya, differensirovka, xemotaksis, sekretsiya, 
apoptoz, y a llig ian ish reaksiyalarini regMyatsiya qilishda ishtirok 
etadi. Transformatsiyalovchi o‘sish omili (TFR-p) hujayralararo 
matriks komponentlari sintezi va sekretsiyasini, hujayraning o‘ sishi 
va proliferatsiyasini, boshqa sitokinlar sintezini stim ullaydi.
Sitokinlarning ba’zi bir ta’sirlari bir-birini takrorlasa-da, ular 
turli xil biologik aktivlikka ega. Har xil turdagi yoki yetilish 
(differensiatsiyalanish) darajasi har xil bo‘ lgan yoki turli funksional 
holatdagi hujayralar, bitta sitokinga nisbatan turlicha javob reaksiyasi 
namoyon qilishi mumkin.
Eykozanoidlar. 
Araxidon kislota yoki eykozatetraen kislotasi 
20:4 (5, 8, 11, 14), parakrin gormonlaming katta g'm hi bo‘ lgan 
eykozanoidlaming o‘tmishdoshi hisoblanadi. Ovqat bilan tushgan 
yoki linol kislotasidan sintezlangan araxidon kislota membrana 
fosfolipidlari tarkibiga kiradi. Membranadan fosfolipaza A A ta’sirida
261

---

ajraladi. K eyin undan sitozolda eykozanoidlar sintezlanadi (9.2- 
rasm).