С. Зайнобидинов, X. Акромов яримутказгичлар



Download 7,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet55/151
Sana14.07.2022
Hajmi7,33 Mb.
#799797
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   151
Bog'liq
1 Zaynobiddinov S , Akramov X Yarimo‘tkazgichlar parametrlarini

tgrp= 2  

(3.23)
Я -1
билан аникданади. Агар интерференция кузатилмаса (на­
муна сиртидаги нуксонлар туфайли ёки ёруглик тулк,ин 
узунлигининг катта булиши туфайли), Т, R ни а — ора­
сидаги бокланишлари соддалашади ва
т
_ (1 - j? )2[l + (Я • 
а / 4 п п )2 ]
У 
e x p ( a d ) - R 2 e x p ( - a d )
'
булади. п2> х 2 булганда, яъни 
« 1 да шаффофлик

л п
коэффициентининг (1 - R)/{\ + R) дан 10% гача булган узга- 
риш сохасида шаффофлик коэффициента куйидаги тенг- 
ламадан аникданади:
(1 -
Rv )2e~ad
Т* = \ _ кге-гаЛ 
(3.236)
10-55
137


Таъкидлаш керакки, бу соддалашган тенглама билан а 
ни аникдаш учун катта \исоб к,илиш талаб к,илинади. 
Ш унинг учун одатда а ни аникдашда х,ар хил R ларга мос 
келган номограммалардан фойдаланилади. Шаффофлик 
коэффициенти п2> х 2 булганда (ГС 10% булса) \ > R 2e~2xid 
булади ва (3.226) дан ютилиш коэффициенти куйидагича 
аникданади:
а = — In 
d
(3.24)
Агар синдириш курсаткичлари бир биридан фарк, к,илса, 
плёнка (парда) тагликдан иборат структурани плёнкада 
ютилишини аникдаш учун плёнка \аво ва плёнка таглик, 
таглик билан х,аво чегараларидаги ёругликнинг к,айтиши- 
ни х,исобга олиш керак. Агар гагликда кучсиз ютилиш 
содир булса, юпк,а к,атламда ютилиш коэффициенти куйи- 
дагича х,исобланади:
а = — In
а
( 1 - R y l ) ( l - R r2 ) ( l -
RM )
(3.25)
Бу ерда: Rrl2, RvV Ryl плёнка-таглик, таглик-вдво, плёнка- 
*аво чегараларидаги к,айтиш коэффициентлари. Тажри- 
бадан яримутказгичларда ютилиш коэффициентини к,ай- 
тиш ва шаффофлик коэффициентлари натижалари буйича 
аникдаш учун куйидаги боск,ичлардан утилади. Дастлаб 
намунанинг сиртига сайк,ал берилади, унинг к,алинлиги 
a d >  1 шартига жавоб беради. Бу билан намунанинг остки 
сиртидан ёругликнинг к,айтиши таъсири йук,отилади ва 
мумкин булган тулк,ин узунлиги сохдсида турли темпера- 
турада ва бошк,а ташк,и таъсирлар остида Rv улчанади, бу 
ёругликнинг сиртдан бир карра (марта) к,айтиши коэф­
фициентини беради. Сунгра намунанинг калинлиги ка- 
майтирилади: ad< 1 ёки (1 - Л )/ (1 + Л )> Г > 1 0 % шаффоф­
лик сохдсида ёругликнинг утиш интенсивлигини текши- 
рилаётган сохдда аник, улчаш мумкин булсин. Бу х,олда 
Т ни улчаш имкони вужудга келади. Ютилиш коэффици­
ентини шаффофлик коэффициенти к,иймати буйича аник,-
138


лашда 7>10% булганда (3.226) ва Т< 10% булганда (3.25) 
тенгламадан фойдаланилади. Ютилиш коэффициентини 
аникдашда факдт шаффофлик коэффициентини улчаш 
билан х,ам чегараланиш мумкин, бунинг учун калинлик- 
лари dx ва "d2 булган бир хил кристалдцан намуналар тай- 
ёрланади, уларнинг калинлиги шундай булиши керакки 
(ad2> 1 ва adx> 1 булиб), шаффофлик коэффициентлари 
Tvl ва Г , 10% булсин, у х,олда текширилаётган намуна­
нинг ютилиш коэффициенти
билан х,исобланади. Бу ерда /, ва / 2 мос равишда кдлинли- 
ги d] ва d2 булган намуналардан утган ёруглик интенсивли- 
гидир. Агар тадк,ик,отчи ихтиёридаги намуна кичик булса
уни кдлинлигини юпкдлаштириш билан улчаш мумкин.
Ютилиш коэффициенти а ни \исоблаш тенгламаси 
(3.25) нинг тахдили 7’<10% ва R = 35% булганда, шаффоф- 
ликнинг 103 марта узгариши ютилиш коэффициентининг 
факдт 6 марта узгаришига олиб келади. Демак а нинг к,ий- 
мдтини катта ораликда улчаш учун битта материалдан ясал- 
ган вдр хил кдлинликдаги намуналар туплами булиши ке­
рак. Масалан, яримутказгичларда ёругликнинг хусусий 
ютилиш чегарасида ютилиш коэффициенти (а ) 102 дан то 
104 см-1 гача узгаради. Кдлинлиги d — булган х,ар бир на­
муна учун ютилиш коэффициентининг максимуми а тах 
шаффофлик минимуми к,иймати буйича аникданади. а ^ п 
тажрибада а ни аникдашда кузатиладиган энг катта хато- 
ликка эришиш билан бахщанади. Ютилиш коэффициен­
тини улчашнинг нисбий да = -^хатолиги (3.26) учун
да — dd +
-dRy+ д Т ,
ln
(3.27)
билан аникданади. Агар а ни уни ташкил этувчилари- 
нинг хатоликлари йигиндисидан (d R + d d + d T ) катта булма­
ган хатолик билан улчанади деб фараз кдлинса, у хрлда 
R= 35% булганда
139


ифода уринли булади ва у шаффофлик коэффициенти 
7=16% булгандаги кий мат и га мос келади. Ютилиш ко­
эффициентининг a<\/d сохасида а ни аникдашдаги ха­
толик a mm ни аникдашдаги хатоликдан катта булади. Ш ун ­
дай килиб, текширилаётган сохада ютилиш коэффици­
енти а ~  10“ 1 см-1 д ан а = 104 см~' гача узгарса, камида икки 
хил dx ва d2 калинликдаги намуна олиниши керак. (d2>dt). 
d{ калинликни топиш учун (3.26) тенгламага ютилиш ко­
эффициентининг юк,ори чегараси 104 см-1, Rv ва Г-н и н г 
минимум кийматлари куйилиб хисобланади. Масалан, 104 
см-1, Гт1п=0,01% ва R= 35% булганда, d =  8,3 мкм эканли- 
ги куринади. d2 — калинлик эса куйидаги (3.29) тенглама 
билан топилади:
“ m i n "
( 1 2 8 )

= 
(3.29)
min 
Юсм
Кдлинлиги d2= 1 мм булган намунада ютилиш коэффи- 
циентини 10 дан 84 см -1 гача, калинлиги dx = 8,3 мкм на­
мунада 240 дан 104 с м 1 гача текшириш мумкин. Ютилиш 
коэффициентини 84н-240 см-1 ораликда текшириш учун 
калинлиги рак). Бу намуна билан а 
=50 с м 1 дан а 
=415 см-1 гача
J
min 
^
max
улчаш мумкинки, кичик ютилиш коэффициентларини 
улчашда ютилиш коэффициентини аникдашдаги хатолик- 
нинг минимум булиш шарти ad= 1 дан ёругликнинг тар- 
Калиш йуналишида намуна калинлиги катта булишлиги- 
ни талаб этади. Жуда кичик ютилиш коэффициентлари­
ни а<10~2 см-1 улчаш учун махсус усуллар яратилган.
3.3-§. Заряд ташувчилар концентрацияси ва 
харакатчанлигини улчашнинг оптик усуллари
Яримутказгичларда ёругликнинг эркин заряд ташув- 
чиларда ютилиши хусусий ютилишнинг кизил чегараси- 
дан катта булган тулкин узунлиги сохаси (А>А^ ёки fn>>Eg) 
да айникса мухим урин тутади. Эркин заряд ташувчилар-
140


да ёруглик ютилиш механизмининг классик назариясида 
эркин заряд ташувчиларнинг ёруглик (электромагнит) 
тулк,инининг электр майдонида олган кинетик энергия­
сига яримутказгич намунасидаги х,ар хил нукронлар (крис­
талл панжара даврийлигининг бузилиши) билан узаро 
таъсирлашганда (сочилишида) иссик,ликка айланиши деб 
к,аралади. Квант механикаси нуктаи назаридан кристалл 
панжаранинг даврий майдонида хдракатланаётган эркин 
электронлар импульснинг сак^аниш крнунига кура, ёруг- 
ликни ютмаслиги керак. Лекин кристалл панжаранинг 
гебраниши ёругликнинг эркин электронда ютилишини 
вужудга келтиради. Оптик константаларнинг ёруглик 
тулк,ин узунлигига богланиши аналитик ифодасини оп­
тик константалар дисперсиясининг классик назарияси 
ёрдамида олиниши мумкин. Бу назарияга кура каттик, 
жисм чизик^и осцилляторлар тупламидан иборат деб ва 
электромагнит тулк,инларининг электр майдонида элект­
роннинг х,аракат тенгламаси ечими каралади,
тх+та)\х + ^ х = - е Е л еш' 
(3.30)
Бу тенгламанинг биринчи хдди Ньютон кучини, иккинчи 
х,ади мувозанат хщатидан силжиган х масофага пропор- 
ционал булган (кдйтарувчи) эластиклик кучини, учинчи 
хдди тормозловчи кучни, яъни заряд ташувчилар тезлиги- 
га пропорционал булган и шкалам и ш кучини, унг томони- 
даги хдди электронга электр майдонининг таъсир кучини 
тавсифлайди. Шундай кдпиб, утказувчан зонадаги элект- 
ронларнинг эффектив массаси тп га тенг булган эркин 
электрон деб карал ад и, шунинг учун (3.30) тенгламадаги 
кайтарувчи кучни нолга тенглаштириб ват массасини элек­
трон эффектив массаси билан алмаштириб,
т „ х + ^ х = - е Е у0еы 
(3.31)
электромагнит тулк,инипипг электр майдонидаги эркин 
электрон \аракат тенгламасини оламиз. Электр майдон 
таъсирида электроннинг гармоник тебранма х,аракати со­
дир булади. Ш у билан бирга бу тебранишнинг комплекс 
амплитудаси (3.31) тенгламага кура куйидагича булади:
141


еЕ„
Х п =
- -

О) . 
а) + — /
(3.32)
Бунда хосил булган кутбланиш вектори
Р = e N x n
(3.33)
булишлигини эътиборга олиб, электр майдон индукция- 
сининг ифодасидан

Download 7,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   151




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish