S yunusov, Z. Abdiyev

 
5.5. Ko„chatlarni oziqlatirishni
nazorat qilish uslublari 
 
Ko„chatlar oziqlanishni etishmovchiligi yoki ortiqchaligini 
tashqi belgilarga – barglarni tuzilishi, shakli va rangiga, ba‟zan to„-
qimalarni nobud bo„lish xarakterlariga qarab baholash mumkin. 
Ba‟zi issiqxona xo„jaliklari, ayniqsa mayda-roqlari, buni hisobga 
olib ko„chatlarni oziqlantirishni nazorat qilishda ko„z bilan ko„rish 
uslubidan foydalanadilar. 
Ammo ko„chatlarda oziq elementlarni etishmovchiligi yoki 
oshib ketganligini tashqi belgilarga qarab aniqlash ishonchsiz bo„-
lishi mumkin, chunki ko„chatlarni ochiqish belgilari, ko„pincha 
zaharlanish belgilariga o„xshash bo„ladi. Azot, oltingugurt va fos-
forni etishmovchilik alomatlari juda o„xshashdir. 
Barglarni rangsiz bo„lib qolishi (xloroz) yoki mayda-mayda 
bo„lishi nafaqat o„simliklarni mienarl oziqalanishini buzlishi, balki 
ayrim virus kasalliklar, ildizni shikastlanishi yoki substrat va oziq 
eritma haroratini pastligi tufayli bo„lishi mumkin. 
Shuning uchun yirik issiqxona xo„jaliklarida minral oziqali 
elementlarni etishmovchiligi va ortiqchaligini to„g„ri (diagnoz) aniqlash 
uchun, ularni barglardagi miqdorini aniqlash zurur, ya‟ni oziqlanishni 
nazorat qilish barglarni kimyoviy tarkibi bo„yicha amalga oshiriladi. 
Azot.
Pomidorda uni etishmovchiligi bo„yini cheklanishida ko„-
rinadi. Ko„chatlar urchiqsimon (gabitus) tashqi ko„rinishga ega bo„-

---

ladi. Eski barglar och-yashil bo„lib, keyinchalik sarg„ayadi. Bagni 
orqa tomonida asosiy tomirlar bo„ylab to„q qizil rang ko„rinadi.
Fosfor.
Barglar to„q yashil, dag„al rangli tusga kiradi; o„sish 
sekinlashadi, qizg„ish (tuslar) belgilar paydo bo„ladi. 
Kaliy.
Barg to„qimalarini sarg„ayishi (yoki qo„ng„ir) va nobud 
bo„lishi, hamda barg chetlarini pastga buralashi kuzatiladi; barglar 
burishib qoldai, bo„g„imlarni o„sishi to„xtaydi. 
Oltingugurt.
To„qimalar nobud bo„lmasdan barglar och-yashil 
rangga kiradi. Pomidorda yosh barglar bir tekis sarg„ayadi, tomirlar 
esa qizg„ish rangga kiradi. 
Magniy.
Xlorofill etishmasligi tufayli barglarni oqaraboshlashi 
kuzatiladi; rangi sariq, qizil, pushtiga aylanadi, tomirlar orasidagi 
xloroz yashil rangda. Pomidor barglarining tomirliri orasida jigar 
ranglar paydo bo„ladi. Barg so„liydi, quriydi va tushib ketadi.
Kalsiy.
Yuqoridagi kurtaklar va ildizlar zararlanadi va nobud 
bo„ladi. Yosh barglarni uchi va chetlarida nekroz kuzatiladi. Pomidorda 
yosh barglarini cheti sariq-yashil bo„lib koladi. Barglar mayda, shakli 
o„zgargan, nuqta ko„rinishdagi, keyinchalik qo„shilib ketadigan nekrozli 
dog„lardan iborat bo„ladi. Barglarni chetlari pastga egilib turadi.
Temir.
Barg tomirlari orasida birtekis xloroz paydo bo„ladi, 
barg to„qima-lari ko„rib ketmay och-yashil va sarg„ish bo„lib qoladi. 
Nekrotik dog„lar odatda bo„l-maydi.
Bor.
Tepadagi kurtaklar, tomirlar va barglar quriydi. Pomidor-
da o„suv nuqta quriganda ko„p yon bachkilar hosil bo„ladi, buning 
natijasida o„simliklarda to„p-to„p bo„lib o„sadigan gabitus (tashqi 
ko„rinish) paydo bo„ladi.
Mis.
Barglarda xloroz va uchini oqarishi, ularda turgorni yo„qo-
lishi, o„simliklarni so„lishi, poyalanishini sekinlashishi kuzatiladi. 
Pomidorda barglar, ayniqsa yoshlari, mayda, ko„k-yashil bo„ladi. 
Xloroz ko„rinmaydi.
Marganets.
Tomirlar orasida xloroz paydo bo„ladi; tomirlar 
ko„kligicha qoladi, barg esa naqshli rang-barang ko„rinishga ega bo„-
ladi. Pomidorda dastlab o„rta yarusdagi barglar va asosiy tomirdan 
naridagi barg maydonlari sarg„ayadi. Marganetsni xaddan tashqari 
etishmasligi tufayli maydaroq nekrotik dog„lar xatto asosiy tomirlar 
yaqinida ham paydo bo„ladi.

---

Sink.
Barglarda, bazan tomirlarga ham o„tuvchi sarg„ayish va 
xol-xollik paydo bo„ladi. Pomidorda barglar juda ingichka, spiral 
ko„rinishida buralgan bo„ladi. 
Molibden.
Barglarni yashil rangi azot almashinuvini buzilishi 
tufayli, xiralashadi. 
Chet elda mineral oziqali elementlarni etishmovchilik belgila-
rini aniqlaydigan sodda ko„rsatkich tuziligan (33-jadval).