S yunusov, Z. Abdiyev

Kokosli substrat.
Oxirgi yillarda issiqxona ishlab chiqarishida 
organik xom-ashyo tolalaridan iborat kokos palmasi mevalari ustini 
qoplaydigan yangi substratdan juda keng foydalanilmoqda. U 
texnologik xususiyatlarini yuqori va ko„pga chidamliligi bilan 
tavsiyalanadi. Undan AQSH, Kanada va Meksikada, afrika 
qit‟asidagi mamlakatlarda, o„rtadengiz sohilidagi mamlakatlardan: 
Isroil, Ispaniya, Portugaliya, Italiya, Gretsiya, Fransiya, Gollandiya-
da va boshqa Yevropa davlatlarida keng foydalaniladi. U Rossiya va 
Ukraina issiqxona xo„jaliklariga ham joriy etilmoqda. Bizda 
O„zbekistonda ham uni qo„llash boshlangan. 
Kokosli substratni ishlab chiqarish markazi Shri-Lanka, 
Hindiston, Filippin, Indoneziya, Markaziy Amerika hisoblanadi. Eng 
taniqli kokosli substratni etkazib beruvchilar «Pelemix Industries» 
(Isroil), «Dutch Plantin» (Gollandiya) firmalari va ayrim boshqa 
ishlab chiqaruvchilar hisoblanadi (48-rasm).
Kokos yong„oqlari po„sti tolalari bilan birga katta uyumlarda 
kamida uch yil davomida saqlanadi, bu yerda ular har yilning ikki 
mavsumida davom etadigan musson yomg„irlarida yaxshi nam-
lanadi, ya‟ni uch yil davomida olti martagacha. Bu uni tabiiy holda 
kompostirlashga va organik moddalarni bir qismini chirishiga imkon 
beradi. Shundan so„ng bir vaqtni o„zida tolalarni po„st yuzidan ajra-
tib olib massani qayta ishlaydilar. Kompostli massani mexanizatsiya 
yordamida qayta ishlash jarayonida kokosli massani ayrim miqdori 
po„stining o„rtasidagi yumshoq o„zagidan, mayda chang zarrachalari 
bilan birga olib tashlanadi. Shundan so„ng tolalar uzunligi bo„yicha 
saralanadi va uni yanchilgan o„zagi bilan birga ikki marotaba elay-
dilar. Bu davrda uni qo„shimcha qayta ishlash zaruriyatini aniqlash 
maqsadida kimyoviy taxlil o„tkaziladi. Yaxshi etilgan kokosli subs-
trat quyidagi ko„rsatkichlarga ega bo„lishi kerak: ph – 5,5-6,5 va EC 
– 1 mSm/sm pastroq. 

---