S yunusov, Z. Abdiyev

Vermikulitli substratlar.
Vermikulit – bu tabiiy mineral bo„-
lib, slyudani (shaffof mineralni) o„zgargan mahsuloti hisoblanadi. U 
olovga chidamli, zarrachalarini kattaligi 1-3 mm, zichligi 0,19 g/sm
3
va nam sig„imi 64%. 
Bu mineralni eng yirik kelib chiqish koni Kalskiy yarim orolida 
joylashgan Kondorsk hisoblanadi. Bu yerda vermikulitni 80% ortiq 
dunyo zapaslari to„plangan. Vermikulitni yirik konlari Natkrutks 
(Janubiy Afrika), Potaninsk (Ural) va Kaksharovsk (Uzoq Sharq) ka-
bi makonlarda mavjud. Hozirgi vaqtda vermikulitli substratlar sabza-
votchilikda, sanoatlashgan bog„dorchilik va gulchilikda, urug„larni 
g„o„lalashda, mevalarni, sabzavotlarni, piyozlarni, qalamchalarni va 
boshqa o„simlik materiallarini saqlashda hamda tashishda, shu-
ningdek texnogen-buzilgan hududlarni biorekultivatsiya qilishda 
keng qo„llaniladi. 
Issiqxona sabzavotlarini gidropon usulda yetishtirishda vermi-
kulitni o„zidan foydalanilmay, vermikulit kuydirilgandan so„ng hosil 
bo„lgan vermikulitli substratdan foydalaniladi. Kondorskdaga Ver-
mikulit koniga yaqin joylashgan N.A. Avronin nomli Qutub-Alsp 
botanika instituti kuydiradigan apparat va to„rtinchi modifikatsiyali 
fraksiyalangan vermikulitli substratlarni yangi avlodini ishlab chiqa-
rishni tashkil qilgan. Elektr bilan kuydirilgandan so„ng substratni har 

---

bir granulasi modifikatsiyasidan ka‟tiy nazar plastinka slyudali 
(shaffof mineralli) «gormoncha» aylanadi (47-rasm), substrat esa bir 
qator qimmatli fizik va kimyoviy xususiyatlarga ega bo„lib, u boshqa 
foydalaniladigan substratlardan va tuproqdan avzalligi bilan farq 
qiladi. 
Vermikulitli substratlar juda universal. Ularni giropon usulda 
xoxlagan ekinlarni yetishtirishda va tuproq aralashmalarini tayyor-
lashda qo„shimcha komponent sifatida qo„llaydilar. Ular urug„larni 
g„o„llashda (drojalashda), qalamchalashda, meva va sabzavotlarni 
saqlash hamda tashishda qo„llaniladi.