Nazorat savollari:
1. Ko„chatlarni mineral oziqalar bilan ta‟minlashni qanday aso-
siy yo„llari mavjud?
2. Tuproq aralashmalariga qo„yiladigan talablar.
3. O„zbekistonda tabiiy tuproqdan
foydalanib tuproq aralash-
masi qanday yaratiladi?
4. Ko„chatlarni yetishtirishda qanday tuproq aralashmasi
tavsiya etiladi?
5. Tuproq aralashmasidan qanday to„g„ri foydalaniladi?
6. Himoyalangan yerlarda qanday o„g„itlar qo„llaniladi?
7. Issiqxonalarda o„g„itlarga talabni qanday aniqlaydilar?
8. Issiqxonalarda o„g„itlarni qo„llash tizimi qanaqa?
9. Gidroponika nima va uni qanday turlari bor?
10. Agregataponikani qanday xususiyatlari bor?
5-BOB. KICHIK HAJMLI GIDROPONIKA
VA SUBSTRATSIZ EKIN
5.1. Kichik hajmli gidroponikani avzalligi va tarqalishi
Kichik hajmli ekin – bu gidroponikani bir turi, bunda ekinlarni
yetishtirish kichik (5-15 l) hajmli organik yoki mineral substratlarda
amalga oshiriladi.
Sabzavotlarni bu usulda sabzavot ekinlarini yetishtirish
dunyoda keng tarqalgan. U 100 ming ga oshiq issiqxona maydonini
egallaydi va doimo kengayib bormoqda. Skandinaviya mamlakat-
larida, Belorussiyada bu usul bilan sabzavotlar 80%
ortiqroq,
Niderlandiyada – 60% ortiroq issiqxonalarda yetishtiriladi.
Bolgariya, Latviya, Ukraina, Rossiya Federatsiyasi kichik hajmli
ekinlarga mo„ljallan-gan issiqxona maydonlarini ko„paytirmoqdalar.
Latviyadagi «Riga» issiqxona kombinatida 14 ga issiqxona kichik
hajmli gidroponika bilan band. Bu texnologiya bilan sabzavot
yetishtiruvchi katta maydonli issiqxona MDH «Kiev
sabzavotchilik
fabrikasida», Moskva oldidagi «Marfino» sovxozida va «Niva»
aksionerlik uyushmasida mavjud. Tropik va subtropik mamlakat-
larda kichik hajmli gidroponika eski uslublarni borgan sari siqib
chiqarmoqda. U bizda O„zbekistonda ham keng tarqalib bormoqda.
Kichik hajmli gidroponikani qo„llash issiqxonalarni,
qishloq
xo„jaligida foydalanishga yaroqsiz yerlarda qurish imkonini beradi,
bu hozirda tez suratlar bilan unumdor tuproqlarga talab oshib
borayotganda juda dolizarbdir.
Kichik hajmli gidroponika usuli suvni parlanib sarflanishini
kamaytiradi, begona o„tlarni, kasallik
va nematodani tarqalishiga
imkon bermaydi; u suv va o„g„itlarni iqtisod qilishni ta‟minlaydi va
atrof muhitni kamroq ifloslaydi.
Kichik hajmli gidroponika tuproq aralashmasidagi ekinlarga nis-
batan o„simliklarni o„sishini tezlashtiradi va ularni hosildorligini 3-5 -
marta oshiradi, chunki bunda yetishtirish sharoitlari va o„simliklarni
oziqlanishi maksimal tenglashadi va o„simliklarda fiziologik jarayonlar
jadalroq o„tadi. Pomidor o„simliklari ekilgandan so„ng 75 kun o„tgach 3
m balandlikka etadi, bu tuproqli ekinga nisbatan 4-5 marotaba ko„pdir.
Kichik hajmli texnologiyada katta hajmdagi tuproq aralashma-
sini
tayyorlashga, tashishga va tarqatishga, tuproqqa ishlov berish,
har yili parlash yoki o„suv davrida tuproq aralashmasida to„planadi-
gan zararkunanda va kasalliklarga qarshi kimyoviy ishlovlarni olib
borish zaruriyati qolmaydi. Bunda ko„rsatilgan
ishlab chiqarish
operatsiyalarini bajarish uchun zarur texnika, uskuna va jihozlarni,
pestitsid va boshqa materiallarni olishga sarflanadigan xarajatlar
qisqaradi.
Sanitariya choralariga qa‟tiy rioya qilinganda kichik hajmli gid-
roponika mehnat va kasallik va zararkunandalarga
qarshi kurashish
uchun pestitsidlarga sarflanadigan xarajatlarni qisqartirishga imkon
beradi, bu yetishtiriladigan sabzavot mahsulotlarini ekologik tozali-
gini oshiradi.
Kichik hajmli gidroponikadan foydalanish o„simliklarni parva-
rishlashni engillashtiradi va ularni birmuncha o„sishini tezlashtiradi,
chunki eritmani uzatish kompyuter nazoratida bo„ladi. Bu hosillar
orasidagi uzulishlarni
qisqartirishga yordam beradi, chunki o„sim-
liklarni o„sish davriga ko„ra turli substratlarga qayta o„tkazish yo„li
bilan yetishtirish jarayonini birnecha bosqichlarga bo„linishi (ko„-
chatni yetishtirish, o„stirib olish, asosiy hajmdagi substratga qayta
o„tkazish) ro„y beradi.
Kichik hajmli gidroponika tuproqli ekinlar va agregatoponika-
ga qaraganda quyidagi avzalliklarga ega:
issiqxonalarni qurishda va qayta tiklashda kapital mablag„la-
rini kam ketishi;
muhitni kichik hajmliligi va mikro jarayonli texnika qo„l-
lanishi tufayli, ildiz joylashgan muhit sharoitlarini tezroq sozlanishi;
substrat hajmini kichikligi va parlanishni istisno bo„lishi
tufayli isitish uchun issiqlik energiyasidan unumliroq foydalanish;
substrat hajmini 15-30 marta kamayishi;
tomchilab sug„orish substrat hamda o„g„itlarni (40% gacha)
plyonka bilan o„ralganligi tufayli suvni ko„proq iqtisod qilinishi;
ekinlarni almashlash zaruriyatini yo„qliligi;
standart mevalarni chiqishi va uni sifatini yaxshilanishi;
tashkiliy-texnologik darajani va mehnat unumdorligini oshi-
shi;
odatdagi tuproqli ekinlarda tuproqlarni
nordonligi va agro-
kimyoviy tarkibida ko„pincha namoyon bo„ladigan muammo vujud-
ga kelmaydi.
Hosildorlikni oshishi, mehnat xarajatlarini qisqarishi resurslarni
(man-balarni) iqtisod qilinishi tufayli kichik hajmli gidroponika
yuqori iqtisodiy samara olishni ta‟minlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
