S yunusov, Z. Abdiyev

Gidropon turlari va ularning tavsifi.
Ildiz oziqlanadigan 
muhitni fizik-kimyoviy xususiyatlari, oziqlanish tizimi, texnologik 
jihozlarini konstruktiv hal etilishiga ko„ra gidroponika quyidagi 5 
asosiy turlarga ajratiladi: 

suvli ekin – ildiz oziqlanadigan muhit oziq tuzlarining suv-
dagi eritmasi hisoblanadi; 

agregatoponika – ildiz oziqlanadigan muhit qattiq materialli 
(agregatli) substrat (lotinchada aquareqatus – mexanik aralashma 
yoki bir xil zarrachalarning mexanik birikmasi) bo„lib vaqti-vaqti 
bilan mineral o„g„itlarning eritmasi berib turiladi; 

xemoekin (xemokultura) (lotincha chemia – kimyo, cultura – 
yetishtirish, ishlov berish so„zlaridan olingan) ildiz oziqlanadigan 
muhit oziqali eritma bilan ho„llanib turiladigan, g„ovak organik 
materialdir; 

---


ionitoponika – ildiz oziqlanadigan muhit katta zarrachalardan 
iborat bo„lib, ikki mo„mli: kationit va anionitli aralashma ko„ri-
nishida, ularni ionlari qisman mineral tuzlarning ionlari bilan alma-
shtirilgan; 

aeroponika (grekcha aer – havo so„zidan olingan) – havo 
ildiz oziqlanadigan muhit hisoblanadi. Bu o„simliklarning ildiz tizi-
mi maxsus so„kchaklarning qorong„i havo bo„shlig„iga joylashtirib 
oziqa eritmalar ildizga forsunkalar yordamida vaqti-vaqti bilan pur-
kaladi yoki ildizlari trubaga joylashtirilib vaqti-vaqti bilan shu truba 
orqali oziqa eritma oqiziladi. 
 
26-jadval
Agregatoponikada foydalaniladigan qattiq neytral 
substratlarning fizik xususiyatlari
Substrat 
Z
arr
ac
h
al
ar
o„l
ch
ami
, 
mm
Qat
ti
q
faz
an
ing
zichl
ig
i, 
g
/sm
3
Z
ic
h
li
g
i, 
g
/sm
3
Haj
mig
a 
n
isba
tan
en
g
kam
n
am
sig
„imi
, %
Hajmiga ko„ra 
g„ovakligi, % 
Namli
k
n
i 
k
ap
ilyar
ko
„taril
is
h 
b
al
an
d
li
g
i, 
sm
u
mumiy
o
ch
iq
y
o
p
iq
Qum 
0,2-2 
- 
1,5-
1,7 
20 
37 
- 
- 
- 
Shag„al 
5-25 
- 
1,5-
1,8 
10 
40 
- 
- 
- 
Keramzit 
1-3 
2,70 
0,61 
25,6 
77 
53 
24 
4,5 
Perlit 
1-3 
2,10 
0,25 
51,0 
88 
52 
36 
4,8 
Vermikulit 
1-3 
2,10 
0,19 
64,0 
91 
86 
5 
5,2 
Granit 
shag„ali 
3-5 
2,80 
1,60 
8,0 
43 
43 
- 
4,0 
Granulalangan 
miplast 
1-3 
1,40 
0,37 
37,5 
71 
71 
- 
15,3 
Granullangan 
polietilen 
(polistirol va 
boshqalar) 
3-5 
0,95 
0,48 
49,5 
49 
49 
0 
- 
Grodan 
- 
- 
0,09 
70 
91 
- 
- 
- 

---

Suvli ekinlarda
o„simliklar mineral tuzlarning suvdagi eritmasi 
to„ldirilgan turli sig„imli idishlarda substratsiz o„stiriladi. O„sim-
liklar ildizlari oziq eritmaga botib turadi. 
Suvli ekin uslubi Yaponiyada (xayponika), shuningdek 
Yevropa mamlakatlarida tarqalgan, xususan ko„kat ekinlarni 
yetishtirishda. MDH mamlakatlarida suvli ekin tajribaviy izlanish-
larda foydalaniladi. Bu usulning keng joriy qilinishiga foydala-
nishning murakkabligi, eritma reaksiyasining turg„un bo„lmasligi, 
kislorodni suvda yaxshi eritmasligi (9,4 m/l) sababli u bilan ildizni 
qoniqarli ta‟minlanmasligi, qo„pol va bahaybat bo„lishi, foyda-
lanishni murakkabligi to„sqinlik qiladi. Shu bilan birga oziq eritmasi 
konsentratsiyasini kerakli holatda saqlash qiyinchiligini yuzaga 
kelishi to„sqinlik qiladi. 
Buyukbritaniya, Germaniya, Bolgariya va boshqa mamlakat-
larda suvli ekinlarning boshqa xili yupqa qalinlikda jildiratib 
oqiziladigan (plyonkali) suvda o„stiriladiga ekin NFT (
Nutrient film 
Technique
) turi qo„llaniladi. Bunda nur o„tkazmaydigan polietilen 
yoki qattiq materialdan yasalgan, uzunligi 5-20 m va eni20-25 sm 
bo„lgan yuza tarnovlar bi-
roz qiya (nishabli) (1:100) 
holda ilitilgan yerga o„r-
natiladi. Tarnov tubidan 1 
mm qalinlikda, uni yuqori 
qismidan ingichka truba 
orqali surunkali berib turi-
ladigan oziqali eritma oqib 
turadi va pastki tomoniga 
o„rnatilgan idishga yig„ila-
di, eritma u yerdan nasos 
orqali asosiy rezervuarga 
o„tkaziladi (41-rasm). 
Ko„chat mineral paxtali kubik-larda yetishtiriladi va u tarnov (qa-
yiqchalarga) joylashtiriladigan, ular oralig„idagi plyonka chetlari shun-
day buklanadiki, bunda tarnov (lotok) uchburchak shakliga kirishi kerak. 
Ko„chat o„tkazilganidan so„ng oldiniga oziqali eritmaning oqish tezligi 5 
l/min, nihol ildizi to„liq rivojlanganida esa – 3 l/min tashkil qiladi.