S yunusov, Z. Abdiyev

47-rasm
.
 Vermikulitli substrat granullari. 
Vermikulitli substratlarda quyidagi kimyoviy elementlar mav-
jud: Mg – 14,68-15,62%, Fe – 3,37-3,74%, Ca – 0,25-0,55%, K – 
0,22-0,33%, P – 0,02-0,05%, Mn – 0,041-0,076%, Ni – 0,07-
0,053%, Co – 0,004-0,005%, Zn – 0,007-0,012%, As – 0,005%, Cu, 
Mo, Pb, Cd – 0,001% dan. 
Yuqori haroratda quydirilgan substratlar sterizatsiyalangan 
bo„ladi, bu esa kasallik va zararkunandalarni qo„zg„atuvchilarni 
rivojlanishiga to„sqinlik qiladi. Ularni tarkibida zaharli moddalar 
bo„lmaydi va radioaktiv emas, yaxshi rivojlangan kapilyarlik tizi-
miga ega bo„lib, katta miqdorda suv va oziq eritmalarni singdirish va 
saqlab turish qobiliyatiga ega. Substrat granullari juda g„ovakli 
(hajmini 74-85%), shu bois juda engil. Ular to„la suvga to„yin-tir-
ilganda ham havoga to„yinishi (ayratsiyasi) yaxshi. Ular juda pishiq, 
uzoq muddatga chidamli, fizik va kimyoviy qarishga duchor 
bo„lmaydi, substratlarning ph=7,0-7,5. 

---

Suv-fizik xususiyatlariga ko„ra vermikulitli substratlar ko„p-
chilik boshqa substratlardan ustun turadi (27-jadval). 
Katta g„ovaklilik tufayli oziq eritma bilan namlangandan so„ng 
vermikulit granulalari yuzida suvli parda hosil bo„ladi va maqbul 
suv-havo tartiboti yaratiladi. Bu sharoitda o„simliklar to„xtovsiz 
yetarli miqdorda suv, kislorod, oziq moddalar bilan ta‟minlanadi. 
 
27-jadval 
Substratlarni fizik xususiyatlari
(Ivanova L.D., Inozemseva E.S., 2010)
 
Substratlar 
Zarrachalarni 
kattaligi, mm 
Hajmiy 
vazni, kg/m
3
Umumiy hajmiga 
nisbatan nam 
sig„imi, % 
Qum 
0,2-2,0 
1500-1600 
37 
Mayda tosh 
3,0-5,0 
1600 
43 
Keramzit 
1,0-3,0 
610 
53 
Maydalangan tosh 
5,0-25,0 
1500-1700 
40 
Perlit 
1,0-3,0 
250 
52 
Vermikulit 
(modifikatsiyasiga 
ko„ra) 
1,0-20,0 
120-530 
80 va undan ortiq 
Vermikulitli substratlardan foydalanish mineral oziqlantirishni 
muvozanatini ta‟minlashga imkon beradi, bu sifatli qishloq xo„jaligi 
mahsulotlarini olishga yordam beradi. Ular gidroponikada ko„p yil 
foydalanilgandan so„ng, utilizatsiya qilishni talab qilmaydi, chunki 
ulardan ochiq yerda tuproqni suv-fizik xususiyatlarini yaxshilashda 
komponent (tarkibiy qism) sifatida foydalanish mumkin.