|
Farming -
fishingning
turi. Farq shundaki, haqiqiy resurs (odatda
bankning veb-sayti) ijtimoiy muhandislik usullari emas, balki texnik
usullar bilan - DNS-ga hujum qilish, foydalanuvchiga zararli dasturni
kiritish va hokazolar yordamida hujumga tutiladi. Shaxsiy ma‘lumotlarni
uzib qо‗yish yanada murakkab yо‗l bilan amalga oshirilishi mumkin.
Misol uchun, tajovuzkor о‗yin-kulgi resursini yaratadi. Ushbu resursda
rо‗yxatdan о‗tayotganda foydalanuvchi elektron pochta manzilini
taqdim etishi va parolni tanlashi shart. Ba‘zi ehtimollik bilan,
foydalanuvchi elektron pochta hisobidagi kabi bir xil parolni ishlatadi.
Bu buzg‗unchiga jabrlanuvchining elektron manzilini kо‗rish imkonini
beradi, bu esa maxfiy ma‘lumotlarni olishga sharoit yaratadi.
Kiberskvotting.
Ushbu atama adolatsiz maqsadda foydalanish
yoki boshqa shaxs tomonidan adolatli foydalanishga tо‗sqinlik qilish
maqsadida domen nomini sotib olishni anglatadi. Mamlakatlarning katta
qismida domen nomi savdo obyektidir va uning qiymati turli omillarga
bog‗liq ravishda sezilarli darajada oshishi mumkin. 1980-yilda domen
nomlari paydo bо‗lgach, ular hech qanday tijorat qiymatiga ega
bо‗lmaganlar. Lekin 1990-yilning ikkinchi yarmida, "ye-biznes" deb
atalmish sanoat rivojlanishi yillarida, bir yaxshi domen nomi mijozlar
soni sezilarli darajada ortishiga sabab bо‗lishi aniqlangan. Natijada
domen nomi qimmatga ega, kompaniya aktivi, sotib olinishi va sotilishi
mumkin bо‗lgan. Eng mashhur domen nomlarining taxminiy
qiymati о‗n millionlab dollarlarga yetadi. Domen nomlari bilan bir
necha million miqdordagi real operatsiyalar qayd etilgan. Tabiiyki,
bunday shartlarda domen nomlarini sotishda daromad qilishga tayyor –
kiberskvotterlar paydo bо‗ladi.
Internet orqali tо‗lovlar.
Bu, albatta, jinoyat emas. Biroq agar
Internet tо‗lov tizimlari pul о‗tkazish uchun ishlatilsa yoki tо‗lov
shartnomasi Internet orqali amalga oshirilsa, ayrim haqiqiy jinoyatlar
kompyuterda sodir bо‗ladi. Bunday tо‗lov bilan bog‗liq qismda tergov
kompyuter sud-texnika
texnikasidan
foydalanishi kerak. Boshqa
tomondan, kо‗pgina kompyuter jinoyatlariga bunday tizimlar orqali
tо‗lovlarni amalga oshirish usullari kiradi.
Mamlakat qonunlariga muvofiq va tranzaksiyalarni tekshirish
mexanizmlariga ega bо‗lgan bank tо‗lov tizimlari va tо‗lov usullari bilan
bir qatorda, banklar bо‗lmagan va davlat organlari tomonidan nazoratga
olinadigan shunchaki tarmoq tо‗lovlari ham mavjud. "WebMoney",
"PayPal", "E-gold", "Yandex- Dengi" kabi tizimlarni sanab о‗tish
mumkin. Odatda, ular turli geytlar (darvozalar) va xususiy vositachilar
64
bilan о‗zaro bog‗liqdir, shuning uchun tezda bir tizimdan ikkinchisiga
mablag‗larni aylantirish mumkin, bu esa jinoiy operatsiyalarni ta‘qib
qilish va tо‗sqinlik qilishni qiyinlashtiradi. Bu tajovuzkorlarni tarmoq
tо‗lov tizimlaridan foydalanishga undaydi.
Bundan tashqari, ikkinchi darajali xizmatlar - tо‗lov tizimlarining
hisobini boshqarish, ulardan pul mablag‗larini kiritish va chiqarish, shu
qatorda noma‘lum bо‗lganlar ham mavjud. Bunday tizimlarning kо‗pligi,
ularning transchegara tabiati, pul mablag‗larini bir-biridan uzatishni
osonlashtirishi sababli, ham tо‗lovchi, ham oluvchiga anonim qolish
uchun haqiqiy imkoniyat mavjud. Albatta, bu tom ma‘nodagi anonimlik
emas, tо‗lovlarni kuzatish qiyinligi va kartani rasmiylashtirish uchun
rasmiy pasportni taqdim etish yoki uni skanerdan о‗tkazish kerak. Biroq
tekshirish rasmiy, kartani boshqa nomga olishda jiddiy tо‗siq yo‗q.
Bunday tizimdagi akauntlarning erkin sotilishi va xarid qilinishini
hisobga olmaganda, pochta orqali yuborilgan kartani buyurtma qilish
uchun boshqa birovning hisobidan foydalanish mumkin. Shu kabi
imtiyoz, tajovuzkorga jinoiy tо‗lovlarni olish uchun "WebMoney" yoki
"E-Gold" hisobidan foydalanish, masalan, karderlik faoliyatidan olingan
daromad, firibgarlik qurboni yoki tovlamachilik haqini olish imkonini
beradi. Elektron pul hamyoniga hisoblangan mablag‗lar, asosan,
foydalanuvchini anonimlashtirishga imkon beruvchi hisob boshqaruv
interfeysi orqali kartochka hisobiga ikki yoki uch oraliq akkauntdan
tezda о‗tkaziladi. Keyinchalik pul bankomatda kartadan yechib olinadi,
bu operatsiya ham maxfiylikni ta‘minlaydi.
Ushbu usullarni bartaraf etish uchun, vaziyatga qarab, huquqni
muhofaza qilish organlari quyidagi vazifalarga duch kelishi mumkin:
muntazam ravishda buzg‗unchilarning elektron hamyondan
naqd pul yechish jarayonini qiyinlashtirish;
elektron pul jо‗natmalaridan maxsus tо‗lovni yechib
olishning oldini olish;
yuboruvchiga ma‘lum bir tо‗lovni qaytarish;
muayyan elektron pul hamyonidan pul olgan yoki ma‘lum bir
tо‗lovni olgan shaxsni aniqlash.
Elektron pullardagi pul mablag‗larini qaytarish bо‗yicha yuqorida
qayd etilgan kartochkalar tо‗lov tizimlari tomonidan emas, (ular о‗z
logosini olgan bо‗lsa ham) balki banklar tomonidan beriladi. Banklar
mutlaqo hukumatning nazorati ostidadirlar va agar sud sanksiyasi
mavjud bо‗lsa, ular kartochka haqidagi barcha ma‘lumotni taqdim etish
bilan birga, tо‗siq qо‗yishi yoki tо‗lovni qaytarishi ham mumkin.
65
Do'stlaringiz bilan baham: |
