S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Defeys. 
Ushbu jinoyat shundan iboratki, buzg‗unchilarning bir 
yoki bir nechtasi jabrlanuvchining ommaviy veb-saytining kо‗rinishini, 
kо‗pincha uning nomi о‗zgartiradi. Texnik jihatdan, bu veb-server 
ma‘lumotlari saqlanadigan katalogga yozish uchun ruxsatni olish yо‗li 
bilan amalga oshirilishi mumkin. Bundan tashqari, kо‗pincha veb-
serverning о‗zi yoki uning CGI-skriptlaridan biridagi zaiflikdan 
foydalaniladi. Shubhasiz, tajovuzkor qonuniy foydalanuvchilardan biri 
hisobiga muntazam funksiyadan foydalangan holda veb-sahifani 
о‗zgartiradi, chastotani 
kamaytirish uchun 
sabablar quyidagilardan 
iborat: 

ularning malakalarini oshkora kо‗rsatish istagi; 

siyosiy, diniy va boshqa g‗oyaviy sabablar; 

jabrlanuvchi yoki uning biron bir xodimidan biriga shaxsiy 
adovat

veb-sayt egasini obrо‗sini tо‗kish, raqobat qilish uchun uning 
biznes obrо‗sini buzish, birjada spekulyasiyalash maqsadida uning 
kapitallashuviga ta‘sir kо‗rsatish; 

dasturiy ta‘minotdagi zaifliklarning mavjudligini namoyish 
etish, unga e‘tiborni jalb qilish istagi. 
Ehtimol, jinoyatchi «xaker» modeliga yoki kamroq hollarda 
«insayder» modelga mos keladi. Tajovuzga uchragan kompyuterda 
kо‗plab izlar qolmaydi, agar imkon bо‗lsa, haker ularni buzishga harakat 
qiladi. Xaker hujum qilingan veb-saytni tekshirish va unga kirish uchun 
qidiruv tugunlari sifatida foydalanadigan kompyuterlarda qо‗shimcha 
izlar mavjud. Bundan tashqari foydali statistika ma‘lumotlar tranzit 
provayderlari ham foyda beradi. Qо‗shimchasiga mehmonning shaxsiy 
kompyuterida, yana kо‗plab izlar - qayta ishlangan yoki yangi yaratilgan 
veb-sahifani va oraliq versiyalari, maqsadli veb-sayt va oraliq 
tugunlardagi zaifliklarni topish va ishlatish vositalarini ruxsatsiz 
foydalanishni amalga oshirish vositalari bо‗lishi kerak. 
Aks holda, aksiya aks ettirilmasligi mumkin - о‗zgartirilgan saytlar 
uzoq vaqt davomida bunday holatda qolmaydi, odatda egasi odatiy 

---

57 
kо‗rinishni tezda tiklaydi, shuning uchun, tajovuzkor "buzish"dan sо‗ng 
darhol yoki undan avval biron bir tarzda dunyoga uning jinoyati haqida 
xabar beradi. Bunga misol tariqasida elektron pochta, yangiliklar guruhi 
maqolasi yoki veb-forumni keltirish mumkin. Bularning barchasi 
qо‗shimcha izlarni qoldiradi. 
Shuningdek, tajovuzkor muntazam defeys natijalarini tekshiradi va 
jamoatchilikning unga munosabatini kuzatadi. U bu xatti-harakatlarni 
shaxsiy kompyuterdan anonimlashtirish uchun maxsus choralarsiz 
amalga oshirishi mumkin. 
Kо‗pincha jabrlanuvchi yuridik shaxsdir. Odatda, jabrlangan 
kompaniya hodisa haqidagi ma‘lumotlarni oshkor qilishdan manfaatdor 
emas. Agar xabarning keng yoyilishi oldindan rо‗y bergan bо‗lsa, 
jabrlanuvchining holati о‗zgarishi mumkin, chunki ishbilarmonlik 
obrо‗siga zarar yetkazilishini kompetsatsiyalash, aksiyadorlarga va 
mijozlarga sabablarni tushuntirishga tо‗g‗ri keladi. Tezkorlik bilan 
tajovuzkorni topib, adolatni ta‘minlash, obrо‗ va jamoatchilik bilan 
munosabatlar nuqtai nazaridan kichik tovondir. 
Karderlik. 
Bank kartalari sohasida soxta bozor juda katta. Buni 
quyidagicha baholash mumkin. Har bir bankning karta operatsiyalari 
uchun ma‘qul bо‗lgan zarar limiti mavjud. U 0.1-0.5% oralig‗ida 
bо‗ladi. Bu karta operatsiyalari umumiy aylanmasining kamida 0,1% 
karterlarga tо‗g‗ri keladi degan ma‘noni anglatadi. 
Bank (tо‗lov) kartalari bilan bir necha turdagi firibgarlik 
mavjud. Ularning barchasi bitta sxemaga kiritilishi mumkin: 
<