S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Kompyuter mutaxassisi qanday muammolarni hal qilish 
kerak? 
Sud kompyuter-texnik ekspertizasi (SKTE) tadqiq qilishchi 
(yoki sud) tomonidan taklif qilinishi mumkin, lekin uni mas‘ul 
mutaxassis 
yoki 
mutaxassislik 
tashkiloti 
tomonidan 
amalga 
oshiriladi. Tadqiqot protokoli ishni tasdiqlash dalili bо‗lib xizmat 
qiladi. Fuqarolik-huquqiy sohadasi sud, bir tomon yoki notarius sо‗rovi 
bо‗yicha ekspertiza tayinlanishi mumkin. 
Mutaxassis-ekspert oldida turgan savollar: 
1.
Sudda foydalanilishi mumkin bо‗lgan ma‘lumotlarning 
о‗rganilayotgan obyektlarida mavjud bо‗lishi (maxfiy yoki ochiq). 
2.
Mutaxassislik obyektlarini muayyan maqsadlar uchun 
ishlatish (masalan, tarmoqqa ulanish uchun). 
3.
О‗rganish obyekti bilan qandaydir harakatni amalga 
oshirish ehtimoli. 
4.
Kompyuter dasturlarining xususiyatlari, shu jumladan 
ularning zararli dasturlardan foydalanishi. 

---

161 
5.
Dasturlar, hujjatlar, kompyuter foydalanuvchilarini 
aniqlash. 
Shu bilan birga, bu holatda ekspertning vakolatiga kirmaydigan bir 
nechta fikrlar mavjud, shuning uchun protokolda ularning mavjudligi 
notо‗g‗ri deb hisoblanadi. Bunga quyidagilar kiradi: 
1) Dasturiy ta‘minotning о‗ziga xosligi (litsenziyalash).
2) О‗rganilayotgan obyektlaridan foydalangan holda amalga 
oshirilgan harakatlarning qonuniyligi.
3) Apparatlar, vositalar va dasturlarning narxi.
4) Topilgan matnlar, hujjatlar va boshqalar.
Ekspert bahosi sudda e‘tirof etilishi uchun barcha qoidalarga 
muvofiq amalga oshirilishi lozim. Bunday holatlarda xatoga yо‗l 
qо‗ymaslik kerak. 
Ekspert bahosi bо‗yicha kо‗proq uchraydigan savollar
. Ishning 
barcha sharoitlarini aniqlash uchun, bugungi kunda mutaxassis quyidagi 
savollarga javob topishi kerak: 

Ushbu kompyuter vositasi Internetda ishlashining isboti 
bormi?

Internet tarmog‗iga qanday vosita yordamida ulaniladi?

Tayyor internet-aloqaning mavjudligi, ularning xususiyatlari 
(yaratilgan 
sana, 
foydalanuvchi 
nomlari, 
parollar, 
provayder 
koordinatalari va boshqalar).

Masofaviy erkin foydalanish dasturlari va aloqa protokollari 
parametrlarining mazmuni.

Ushbu kompyuter foydalanuvchisi qaysi saytlarga tashrif 
buyurdi?

Elektron tо‗lovlar yoki kredit kartochkalari haqida ma‘lumotlar 
mavjudligi.

Elektron pochta xabarlari (qabul qilingan va yuborilgan).

Maxsus aloqa dasturlari orqali yuborilgan xabarlar, ularning 
mazmuni.