S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

kriminalistik tadqiq 
qilish
statsionar kompyuterlar, serverlar, ma‘lumot tashuvchilar hamda 
uyali aloqa vositalari, smartfonlar, planshet kompyuterlari va 
hokazolarning о‗rganilishini о‗z ichiga oladi.
Odatda, kompyuter vositalari va tizimlari ish materiallariga 
moddiy dalil sifatida qо‗shiladi, ammo ushbu qurilmalar xotirasida 
saqlanadigan ma‘lumot kriminalistik tadqiq qilishning asosiy obyekti 
hisoblanadi. Ma‘lumotlar bevosita shaklda taqdim etiladi va uni qabul 
qilish imkoniyatini ta‘minlash uchun maxsus vositalardan foydalanish 
kerak. 
Kriminalistik tadqiq qilishni о‗tkazish axborot xavfsizligi 
Insidentini 
tekshirishning muhim qismidir. Buning 
sababi 
axborot 
tashuvchilarida sodir bо‗lgan hodisani yoritib berishi mumkin bо‗lgan 
axborotni о‗z ichiga oladi va shuningdek, unga topshirilayotgan 
shaxslarni aniqlashga yordam beradi. Olingan ma‘lumotlarga kо‗ra, 
kriminalistik tadqiq qilishning xulosasi dalil sifatida ishlatilishi mumkin. 
Kompyuter axborotlari 
va 
kompyuter texnikasi bо‗yicha 
kriminalistik tadqiq qilish quyidagi ishlarga asoslangan: 

---

141 

axborot tizimidagi har qanday hodisalarning xronologiyasini 
tiklash; 

taxminiy ruxsatsiz kirish izlarini izlash; 

xatlarni qabul qilish va tahlil qilish (elektron pochta, lahzali 
xabar almashish dasturlari); 

mobil qurilmalarni kriminalistik tadqiq qilish; 

ma‘lumotlar omborini tadqiq qilish; 

tarmoq trafigi damplarini, tezkor xotirani tadqiq qilish; 

kompyuterda mavjud bо‗lgan zararli dasturlarni qidirish; 

dasturiy mahsulotlarni plagiat mavjudligiga tekshirish; 

ularni olib qо‗yilgandan sо‗ng kompyuter ma‘lumotlarni 
saqlash vositalari tarkibining yaxlitligini (о‗zgarmasligini) о‗rnatish. 
Kriminalistik ekspertizaning asosiy prinsiplari.
Kompyuter vosita va tizimlarini musodara qilish bilan bog‗liq 
tadqiq qilish о‗tkazish paytida, quyidagilarga amal qilish kerak: 

qо‗lga 
kiritilgan 
kompyuterlardagi 
axborotni 
о‗zgartirmaslik;

sud ekspertizasini о‗tkazishning ilojisi bо‗lmagan holdagina 
ma‘lumotga о‗sha joyning о‗zida kirish va tadqiq qilish mumkin;

kompyuter va tizimlar bilan har qanday manipulyatsiya faqat 
mutaxassis ishtirokida amalga oshiriladi;

bu 
harakatlar 
natijalari 
isbot sifatida 
foydalanishini 
ta‘minlash maqsadida batafsil dalolatnoma orqali qayd qilinishi lozim.
Kompyuter vosita va tizimlarining kriminalistik tadqiq qilishga 
tadqiq qilishning zamonaviy imkoniyatlari kiritilishi lozim. Bu 
belgilangan obyektlarni о‗rganish davomida sud ekspertizasining asosiy 
yо‗nalishlari bо‗yicha tayinlangan masalalar bо‗yicha kо‗rsatiladi. 
Birinchi navbatda, bu sud kompyuter-texnika ekspertizasi sinfiga 
taaluqli. Unga quyidagilar kiradi: 

sud apparat-kompyuter ekspertizasi - kompyuter tizimi 
(moddiy ma‘lumot tashuvchi) ning apparat vositalarini tadqiq qilish;

sud dasturiy-kompyuter ekspertizasi - kompyuter tizimining 
dasturiy ta‘minotini tadqiq qilish;

(ma‘lumotlarning) sud axborot-kompyuter ekspertizasi- 
foydalanuvchi yoki kompyuter tizimida axborot jarayonlarini tashkil 
etish uchun (belgilangan) dasturlar tomonidan tayyorlangan axborotni 
izlash, aniqlash, tahlil qilish va baholash;

---

142 

sud kompyuter-tarmoq ekspertizasi - uning vazifasiga kо‗rib 
chiqilgan ekspertiza turlarining deyarli barcha masalalari kiradi, ya‘ni 
ish bо‗yicha fakt va vaziyatni aniqlashning apparat, dasturiy va 
informatsion aspektlarini hal qilish kiradi. Uning obyektlari ekspertiza 
turlaridan (apparat, dasturiy, informatsion) olingan bо‗lib, farq shundaki, 
ularning bari ma‘lum tarmoq texnologiyasida faoliyat kо‗rsatadi.
Quyidagi