S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Whois"
xizmati mavjud. "
Whois
" 
termini 
nima?
Aslida, hamma narsa oddiy. Bu 
serverga domenni rо‗yxatdan о‗tkazgan yoki unga tegishli bо‗lgan 
IP-
manzil
ma‘lumotni mijozga uzatishi mumkin bо‗lgan protokoldir. 
Ma‘lumotlar ma‘lum domen foydalanuvchilari haqidagi ma‘lumotlarni 
о‗z ichiga olgan maxsus ma‘lumotlar bazalari bilan taqdim etiladi. 
Tabiiyki, bu ma‘lumotlar eskirgan yoki ishonchsiz bо‗lishi mumkin, 
chunki bu ma‘lumotlar domenni rо‗yxatdan о‗tkazishda shaxs 
tomonidan taqdim etiladi. Ushbu ma‘lumot shuningdek batafsil bо‗lishi 
mumkin: ma‘lumotlar bazasida foydalanuvchi nomi, rо‗yxatdan о‗tish 
manzili, elektron pochta, telefon raqami va ushbu domenni rо‗yxatdan 
о‗tgan kompaniya nomlari mavjud. Bularning barchasi IP manzil 
ma‘lumotlariga ham mos keladi. 
Nima uchun Whois protokoliga muhtojlik bor? Internet rivojlanishi 
boshlagan va kiberskvotting kabi muammo haqida hech kim eshitmagan 
paytlarda, sayt ma‘murlari uni bir-biriga kerakli ma‘lumotlarni topish va 
turli muammolarni hal qilish uchun foydalanishi mumkin deb taxmin 
qilinardi. Ayni paytda, kо‗pincha kiberskvottinlarni ushlash va ularga 
qarshi kurashish talab etiladi. Whois protokoli bilan ishlash uchun turli 
dasturlar (mijozlar) mavjud. Ulardan ba‘zilari konsol interfeysi, 
boshqalari esa grafikdir, lekin kо‗pincha veb-interfeys orqali ishlaydi, 
ya‘ni, domenlar va IP-adreslar haqida ma‘lumot olish brauzerlardan 
foydalanish kabi amalga oshiriladi. Yandex, Google yoki boshqa qidiruv 
tizimi yordamida topish va foydalanish oson bо‗lgan kо‗plab 
Whois 
xizmatlari
mavjud. 
Aksariyat 
xizmatlar 
ma‘lumotlar 
bazalari 

---

78 
xususiyatlarining mavjudligi sababli, Whois ma‘lumotlarini izlash uchun 
mо‗ljallangan ba‘zi domen hududlari bilan cheklanadi. 
Domen foydalanuvchilari va IP-manzillar tо‗g‗risidagi ma‘lumotni 
о‗z ichiga olgan ma‘lumotlar bazalari tarqatilishi yoki markaziy ravishda 
dunyodagi barcha domenlar yoki IP-manzillar haqidagi ma‘lumotlar 
mavjud bо‗lmagan yagona ma‘lumotlar bazasi mavjud emas. Markaziy 
ma‘lumotlar bazalarida (ORG domen zonasida) hamma narsa juda oddiy: 
bitta server barcha Whois sо‗rovlariga javob beradi va u barcha zarur 
ma‘lumotlarga ega. 
Ma‘lumotlar bazasi markazlashtirilmagan bо‗lsa (COM domen 
zonasi), server sо‗rovlarni cheklangan miqdordagi domenlar haqida 
ma‘lumotga ega bо‗lgan boshqa serverlarga yuboradi. Bugungi kunda 
markazlashtirilgan ma‘lumotlar bazalari kо‗pgina domenlar mavjud 
bо‗lgan domen zonalarida qо‗llaniladi, tarqatilganlar katta domen 
zonalari uchun mos keladi (umuman ORG va COM misolida ham 
kо‗rish mumkin). 
Agar siz hamkasbingiz yoki veb-ishlab chiquvchi orqali rо‗yxatdan 
о‗tgan bо‗lsangiz, Whois xizmatiga murojaat qilib bu unga tegishli 
ekanligini tekshiring. 
Agar domen dо‗stlar orqali rо‗yxatga olingan bо‗lsa va muhim 
ma‘lumotlar - parol, foydalanuvchi nomi yо‗qolsa, sizning domeningizni 
abadiy 
yо‗qotishi 
mumkin. 
Uning 
imkoniyatlari 
sizning 
raqobatchilaringizni nazorat qilishda va foydalanadigan strategiyasini va 
Internetni tushunishda yordam beradi va ularni bartaraf etish uchun 
javob choralarini ishlab chiqadi.