S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

1.2. Raqamli kriminalistikaning turlari 
Raqamli kriminalistikani uch turga ajratish mumkin (1-rasm): 
«Kompyuter kriminalistikasi»
- bu ilm va san‘at, u qayta tiklash 
uchun maxsus usullardan foydalanishni, kompyuter jinoyatlari bilan 
bog‗liq elektron ma‘lumotlar tahlili va haqiqiyligini tekshirishni talab 
etadi. Unda qonun bilan kompyuter ilmlari, axborot texnologiyalari va 
boshqa texnik masalalar birlashtiriladi. 
1-
 
rasm. Raqamli kriminalistikaning turlari 
«Tarmoq kriminalistikasi» 
- ancha oldin paydo bо‗lgan va 
xavfsizlik tahlili bо‗yicha mutaxassislar ancha yillardan beri Wireshark 
va boshqa trafik analizatorlaridan foydalanishadi. Birinchidan, 
foydalanuvchilar maksimal tezroq shubhali harakatlarni aniqlash 
maqsadida tarmoq kriminalistikasi vositalariga faolroq tayanadigan 
bо‗lishdi. Ikkinchidan, xavfsizlik tizimlari ishlab chiquvchilar bunday 
shubhali harakatlarni aniqlash bо‗yicha ixtisoslashgan yechimlar 
yaratishdi. 
Kompyuter 
kriminalistikasi 
Mobil 
kriminalistikasi 
Saxsiy komputerlar, 
noutbuklar, serverlar, 
ma‘lumotlarni saqlash 
tizimlari, ma‘lumot 
tashuvchilar (Flash, 
ODD, HDD) 
Mobil qurilmalar 
(smartfonlar, telefonlar) 
Raqamli texnika 
(diktofonlar, pleyerlar) 
Orgtexnika (faks va b.) 
Korporativ tarmoqlar, 
Internet, Simsiz 
tarmoqlar, Tarmoq 
qurilmalari (routerlar, 
fayrvollar, proksi-
serverlar) 
Raqamli
kriminalistika 
Tarmoq 
kriminalistikasi 

---

10 
«Mobil kriminalistika» - 
uyali aloqa mavzulariga qо‗llaniluvchi – 
mobil qurilmalarning raqamli ma‘lumotlarini olish va dekodlash 
imkoniyati.
Kompyuter vositalari va yangi axborot texnologiyalaridan 
foydalangan holda sodir etiladigan jinoyatlarning о‗sishi 2-rasmda 
keltirilgan faktorlar bilan tushuntiriladi. Kompyuter texnika vositalari va 
yangi axborot texnologiyalaridan foydalangan holda sodir etiladigan 
jinoyatlarning turi va soni doimiy о‗smoqda. Bunday jinoyatlarni sodir 
etishda tajovuz qilish predmetlarini ikki guruhga ajratish mumkin:

kompyuter texnikasining о‗zi va axborot; 

kompyuter texnikasi va axborotdan jinoiy tajovuz qilish 
quroli kabi foydalanilib hujum qilinilishi mumkin bо‗lgan obyektlar. 
Axborot vositalarining qо‗llanilishi bilan sodir etiladigan barcha 
jinoyatlarni mos holda tо‗rt guruhga ajratish mumkin (3-rasm):
2-
 
rasm. Kompyuter vositalaridan foydalangan holda sodir etiladigan 
jinoyatlarning о„sish tuzilmasi 
 
Kompyuter vositalari 
va yangi axborot 
texnologiyalaridan 
foydalangan holda sodir 
etiladigan 
jinoyatlarning о‗sishi 
Axborot 
oqimlarini 
doimiy oshishi 
Qurilmalar orasidagi 
axborot 
almashinuvini 
avtomatlashtirish 
Turli maqsaddagi va
kо‗rinishdagi kompyuter 
axborotini yig‗ish 
Axborotdan 
foydalanish ustidan 
to'g'ri nazoratning 
yo'qligi 
Foydalanuvchilar 
sonining ko‘pligi 
Kompyuter tizimlari 
himoyasi bo‘yicha 
choralarni etarli 
emasligi 
Huquq tartibot organlari 
javobgar shaxslarining 
maxsus tayyorgarlik 
darajasining yetarli 
emasligi

---

11 
Mulkka qarshi jinoyatni sodir etishda – о‗g‗irlash, yо‗q qilish, 
zarar yetkazishda jinoiy tajovuz predmeti sifatida kompyuter texnikasi 
xizmat qiladi. Tajovuz qilish predmeti sifatida texnik vositalarning о‗zi 
moddiy ob‘ekt kabi xizmat qiladi. Kompyuter texnikasi va axborot 
jinoyat sodir etish vositasi sifatida ham xizmat qilishi mumkin. Bu 
ma‘noda kompyuter qurol yoki transport vositasi sifatida jinoyat quroli 
kabi bir qatorda kо‗rilishi mumkin.
3-
 
rasm. Axborot vositasidan foydalangan holda sodir etiladigan 
 jinoyatlar sxemasi 
 
Sodir etishda qurol sifatida kompyuter texnikasi va axborot 
qo‗llaniladigan keng tarqalgan jinoyatlarga turli qurilmaviy-dasturiy 
vositalardan (masalan, zararkunanda dasturlar) foydalanilib mulkning bu 
kо‗rinishiga avtomatlashtirilgan ma‘lumotlar bankiga о‗zgartirishlar 
kiritish yо‗li bilan moddiy vositalarni о‗g‗irlash, ikkinchidan moddiy 
axborot tashuvchilarni о‗g‗irlanishi bilan bog‗liq jinoyatlar kiradi.