S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

1.4. Kriminalistikani tadqiq qilish usullari 
Ilmiy usullar ilm-fanning obyekti va predmetiga tegishli faoliyat 
turlari, jarayonlar, hodisalarni bilish yо‗llari hisoblanadi. Bunga mos 
kriminalistikani tadqiq qilish usullari – bu daliliy axborotlardan 
foydalanish, tadqiq qilish, yig‗ish namunalarini qabul qilish, qoidalar 
tizimidir. 
Ularga о‗rganilayotgan hodisaning rostmana shartlarini о‗rnatish, 
uning xarakteri va ishtirokchilari bо‗yicha kriminalistik tavsiyalar ishlab 
chiqish yо‗llari, jinoiy ish bо‗yicha adolatli qaror qabul qilish taalluqli. 
Kriminalistikani tadqiq qilish usullari 
umumilmiy va maxsus 
usullarga
ajratiladi. 
Umumilmiy 
usullar odatda nafaqat kriminalistikani tadqiq qilishda, 
balki fanning boshqa sohalarida ham foydalaniluvchi usullar tushuniladi. 
Asosiy umumilmiy usullarga avvalambor 
kuzatish, taqqoslash, 
umumlashtirish, ekstrapolyatsiya, tavsiflash, modellashtirish 
taalluqli.
Kuzatish 
hodisa, faoliyatni
 
maqsadli qabul qilishdir. Kriminalistik 
tadqiqotlarda odamlar (ularning tashqi belgilari, u yoki bu harakatlarga 
reaksiyasi va shu kabilar); moddiy obyektlar (predmetlar, hujjatlar, izlar 
va ularning nusxalari); jinoyat ishtirokchilarining kriminal, postkriminal 
harakatlari (hodisa va jinoyat jarayonining boshqa ishtirokchilarini 
harakatlari); hodisalar (shakllanish jarayonlari va axborotni uzatish, uni 
turli bosqichlardagi transformatsiyasi va shu kabilar) kuzatiladi. 
Kuzatish jarayonida obyekt nafaqat bir butun, balki xossa, belgilar 
tо‗plami kabi qabul qilinadi. Kuzatuv о‗z ichiga tadqiq qilinuvchi 
obyekt belgilar tizimini hissiy va ratsional bilishni birlashuvini oladi. 
Kuzatuv axborot aniqlangan turli ma‘lumot tashuvchilar orqali amalga 
oshiriluvchi bevosita va bilvosita bо‗lishi mumkin. 

---

16 
Taqqoslash 
bir vaqtda bir nechta obyektlarni, har bir 
о‗rganilayotgan obyektlar xususiyatini solishtirish va ularning 
о‗xshashlik va farqlarini о‗rnatishdan iborat. Bu usulning о‗ziga xosligi 
obyektlar sifatini mosligi yoki farqini aniqlash nafaqat ajratilgan 
tadqiqot jarayonida, balki asosan bevosita solishtirishda amalga 
oshirilishidadir. Taqqoslash о‗xshashlik yoki farq haqida xulosa 
chiqariladigan umumiy belgilarga ega ikkitadan kam bо‗lmagan 
solishtiriluvchi obyektlar mavjudligida amalga oshirilishi mumkin. 
Taqqoslashning maqsadi tomonlarning aniq pozitsiyasi о‗rganilayotgan 
taqqoslanuvchi obyektlardagi umumiylikni aniqlash hisoblanadi. Ba‘zi 
hollarda taqqoslash obyektni о‗ziga о‗xshash boshqa obyektlardan 
farqlanuvchi individual xususiyatlarni aniqlash maqsadida о‗tkaziladi.