С. Валиева, К. Туленова



Download 3,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/44
Sana11.04.2022
Hajmi3,77 Mb.
#542420
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   44
Bog'liq
Ilmiy tadqiqot metodologiyasi o`quv qo`llanma 2016

у
3
 
мазмунига 
кура 
«прогнозлаш», 
«планлаштириш» 
тушунчаларига якин туради. Илмий башорат «прогнозлаш» тушунчасидан 
кенгрок.
Прогнозлаш - бирон - бир ходисанинг истикболларини илмий тадкик этиш 
жараёни. Прогноз - бирон - бир ходисанинг келажакдаги холати хакидаги 
илмий тадкикотларга асосланган эхтимолий мулохаза.
Прогнозлаш — бирон-бир ходиса келажаги (истикболи)ни тадкик этиш 
жараёни
Прогноз - бирон - бир ходисанинг келажакдаги холати хакидаги илмий 
тадкикотларга асосланган эхтимолий мулохаза.
Башорат хам, прогноз хам, планлаштириш хам инсон маънавий 
фаолиятининг 
куриниши 
ва 
махсули 
булиб 
хисобланади. 
Башорат 
урганилаётган объектнинг барча хосса-хислатларини, ички зарурий алока ва 
муносабатларини хисобга олишни таказо этади. Шу асосда объектнинг 
кейинги, келажакдаги хосса-хусусиятлари, намоён булиш шакллари хакидаги 
билим юзага келади.
Пронозлаш- 
башоратнинг узига хос 
куриниши, 
у 
чукур 
илмий 
асосланганлиги 
билан 
фарк 
килади. 
Ижтимоий 
прогнозлаш 
F арбда 
футурология фанининг шаклланишига олиб келди.
133


Футурология термини 1943 йили немис олими Флехтлейм томонидан 
киритилган. Футурология — барча ходисаларнинг, энг аввало ижтимоий 
жараёнларнинг истикболини башорат килишга йуналтирилган фан.1
Прогнозлаш, планлаштириш муайян аник максаднинг куйилиши билан 
башоратдан фаркланади. Хозирда махсус тадкикот йунапиши — прогностика 
фани шаклланган. Прогностик пронозни амалга ошириш йуллари, усуллари, 
конунлари тугрисида бахс юритади. Прогнозлаш оптимал тараккиётни 
таъминлашга хизмат киладиган конструктив ечимларни ишлаб чикиш дея 
таърифлаш мумкин. Планлаштириш эса келажак муаммосини ечишнинг аник 
йулини ва бажарилиши муддатини ифодалашга хизмат килади.
Хозирги замон эпистемиологияси илмий башоратга бизни кизиктираётган 
ходисалар 
ва 
жараёнларнинг 
мохияти 
ва 
келгусидаги 
ривожланиш 
тенденциялари хакидаги билим, деб карайди.
Илмий башоратда муайян илмий билиш усулларидан фойдаланилади. 
Маълумки, илмий билишнинг икки: эмпирик ва назарий даражаси мавжуд.
Эмпирик даражада кузатиш, тажриба, анализ, синтез, туркумлаш, 
индукция, дедукция, моделлаштириш усуллари кулланади.
Бу методлар ёрдамида дастлабки билимлар, эмпирик умумлашмалар хосил 
килинади. Ана шу умумлашмалар асосида, нарса ва ходисапардаги нчки 
зарурий апокалар ва конунларга таянган холда нарса, ходиса хакидаги илмий 
билим - башорат шаклланади. Бундай илмий билимларни хосил килишнинг:
а) фалсафий;
б) мантикий;
в) математик усулларидан фойдаланилади.
Ижтимоий билишнинг мухим шакли ижтимоий башорат хисобланади. Бугун 
инсоният кадам куйган янги учинчи минг йиллик бошида кишилик жамияти 
тараккиётини илмий тушунишснз, илмий прогнозсиз тасаввур килиш мумкин 
эмас. Инсоният цивилизациясинйнг хозирги даври ва келажагини аник тасаввур 
этмок учун фан купдан-куп саволларга жавоб топиши лозим булади. Ижтимоий
1 Фалсафа. Комуснй лугат - Т., “Шарк”, 2004 й, 437-бет
134


тараккиёт каерга, кай си йуналишга томон харакат киляпти? Бу тараккиёт 
кандай суръатларда кечяпти? Тараккиётнинг жадаллашуви ёки секинлашувига 
кандай омиллар таъсир курсатиши мумкин? Тараккиётнинг якин тарихий 
истикболлари кандай булади?. Уларга жавобан илгари суриладиган илмий 
билимлар, прогнозлар жамият тараккиёти истикболларини аниклаш имконини 
беради.
Таъкидлаш жоизки, келажак, инсон, инсоният истикболи XX асрнинг II 
ярмидан бошлаб куплаб нуктаи-назарларнинг шаклланишига олиб келди.
Америкалик 
олим 
Ж.Гелбрейтнинг 
«Янги 
индустриал 
жамият», 
Д.Беллнинг «Постиндустриал жамият», Р.Ароннинг «Ягона индустриал 
жамият», У.Ростоунинг «усиш боскичлари», З.Бзежинскийнинг «Хозирги замон 
ва келажак «технотрон жамияти», Э.Тоффлернинг «ахборотлашган жамият» 
назариялари, Япон олими Ф.Фукуяманинг «тарих якуни» ва тараккиётнинг 
тарихдан кейинги боскичига бутун инсониятнинг утиши концепцияси ва бошка 
нуктаи назарлар инсониятнинг бугуни ва келажагини тахлил килиш ва шу 
асосда истикболини аниклаш максадига каратилган.
Башоарат, прогнозлаш Ер планетасида хаёт кечираётган инсоният 
(халклар, миллатлар) келажагига бевосита тааллукди муаммо. У ни хал этишга 
жахоннинг етук интеллектал 
салохияти, давлатларнинг хамкорликдаги 
фаолиятини йуиалтириш тобора купрок долзарблик касб этмокда
Фан ижтимоий хаётнинг мухим омили даражасига кутарилган хозирги 
ахборотлашган жамиятда ижтимоий башорат билан шугулланадиган махсус 
миллий ва халкаро ташкилотлар фаолияти доираси тобора кенгайиб бормокда. 
1968 
йилда 
ташкил 
этилган 
Рим 
клубининг 
глобал 
ривожланиш 
жараёнларининг прогнози борасидаги фаолияти БМТ ташаббуси билан ишлаб 
чикилган ва 2000 йил сентябрдаги БМТ Саммитида кабул килинган 3-минг 
йиллик ривожланиш истикболларини узида акс эттирган инсон эканлиги, 
инсон, инсониятга ижтимоий-иктисодий тараккиётининг бош мезони сифатида 
караш Мингйиллик декларацияси ижтимоий башоратга мисол була олади.
135


Илмий башорат — илмий билиш шакли. Уни кулга киритиш муайян 
методлардая фойдаланишни такозо этади. Ижтимоий башорат методлари; 
экстрополяция, тарихий аналогия, моделлаштириш, эксперт бахолаш, келажак 
сценарийси. Шунингдек бу билимларни хосил килишнинг катор методларидан 
фойдаланишни такозо этади.
Экстрополяция методи. Экстраполяция “extra” 
ва “poilio” сузларидан 
олинган булиб, тез тугрилаш, расолаш маъносини ифодалайди. Экстрополяция
- бирон ходисанинг бир кисмини кузатиш натижасида олинган фикр (хулоса)ни 
шу ходисанинг бошка кисмига, бошка худудга ва келгусига татбик этишни 
англатади.
Тарихий аналогия методи. Тарихда кузатилган жараёнлар, вокеа -
ходисаларни таккослаш асосида, уларга хос умумий томонлар, хусусиятлар 
аникданади. Бу предметлар, ходисалар, тарихий жараёнларни тахлил этиш 
оркали янги билим хосил килиш имконини беради.
Моделлаштириш методи — борликни объектни билвосита Урганишга 
асосланган илмий усул хисобланади. Модель асосида тадкик этилаётган объект 
билан унинг модели Уртасидаги ухшашлик урганилаётган объектнинг узига хос 
томонларини аниклашга ва шу асосда у хакда билим хосил килишга имкиният 
яратади. Тадкикот объектининг хусусиятларига кура моделла “физик”, 
‘Математик”, ижтимоий турларга булиниши мумкин. Ижтимоий башоратда 
жамият хдёти томонлари муайян моделлар асосида тадкик этилади.
Шунингдек илмий айникса ижтимоий башоратда эксперт бахолаш, 
келажак сценарийси моделларидан фойдаланилади.
Хулоса: Илмий башорат илмий билиш шакли хисобланади. У хаётда 
келажакда руй бериши мумкин булган вокеа, ходиса, жараёнларни аникдаш ва 
шу асосда фаолиятни муайян максадга йуналтириш ва мувофикпаштириш 
имконини беради. Фаннинг вазифаси олам тараккиёти конунларини очиш 
асосида унинг келажак истикболдаги холати хакидаги билимни кулга 
киритишдир. Зотан, хар кандай фан оламни тасвирлайди, тушунтиради ва 
башорат килади.
136



Download 3,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   44




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish