S sh. Xabibullayev, S. A. Djumayev defektoskopiya va diagnostika

5.3.1-rasm.
Presslash usuli bilan lokal tekshirish sxemasidan PB 03-605-03 
ga asosan neft va neft mahsulotlarini saqlaydigan rezervuarlarning 
lyuklari qoplamalari choklarining payvandlangan joylari germe-
tikligini tekshirish uchun qo‘llaniladi. Tekshirishni havoning 400–
4000 mm suv ustuniga teng qoldiq bosimini rezervuarning devor-
lari bilan kuchaytirgich qoplamasi o‘rtasida hosil qilinib va 
kuchaytirgich qoplamada M10x1,5 (burama) rezbali nazorat tir-
qishidan foydalanilib amalga oshiriladi (5.3.2-rasm).
Bunda payvandlangan yerlarga ichkari va tashqari tomonlari-
dan sovun qavati beriladi va oqib chiqishi aniqlanadi.
Oqib ketishni aniqlash usullari 5.1-jadvalda keltirilgan (Volgo-
grad NII ximnefteapparatura ma’lumotiga ko‘ra). Yuqorida kel-
tirilgan jadvallarda keltirilgan usullardan tashqari bir qancha o‘ziga 

---

33
xos holatlarda boshqa usullardan ham foydalaniladi, masalan, ra-
dioaktiv usul, akustik-emisson usul, elektron-sezish, plazmali va 
hokazo usullar.
K
T
0
T
K
T
f
5.3.2-rasm.
Rezervuar devorining birinchi belbog‘idagi dumaloq kirish 
lukining konstruksiyasi
Oqishlarni bir vaqtning o‘zida bir necha usullar bilan aniqlash 
mumkin. Germetiklikni tekshirishda albatta avvalambor integral 
nazorat usullaridan foydalaniladi. Amaliyotda esa o‘zining sodda-
ligi bilan hamda oqib ketishlarni osongina bartaraf etish qulay 
bo‘lgan manometrik usuldan foydalanish yo‘lga qo‘yilgan. Oqib 
ketishning ayni joyini aniqlashda nazoratning lokal usullaridan 
foydalaniladigan usullar bilan amalga oshiriladi.

---

34
5.4. Oqib ketishni aniqlashning suyuqlik usuli
Neft va gaz sanoati obyektlarining katta bosimlar sharoitlarida 
tekshirish olib borish jarayonlarida gidrotekshirish ishlaridan bir 
vaqtning o‘zida suyuqlik va gazlar oqib chiqishini ham aniqlash-
da foydalaniladi. Shunday usul bilan oddiy hollarda katta oqib 
chiqishlarni aniqlash mumkin. Oqishlarni vizual yoki manometrik 
bosimning pasayishi bilan aniqlash mumkin.
Oqib ketishlarni topishni yengillashtirish va penetrant sez-
girligini kamaytirish uchun ko‘pincha namuna suyuqligiga lyu-
minofor qo‘shiladi.
Lyuminoforlardan foydalanib suyuqlik usulida oqib ketishni 
aniqlashga lyuminessentli-gidravlik va lyuminessentli qoplamali 
gidravlik usullari kiradi. 
Ikkala usul ham nazorat obyektining gidravlik bosimga mus-
tahkamligini tekshirish bilan tatbiq etilishi mumkin. Bularning 
ishlash prinsipi ultrabinafsha nurlantirishda lyuminofor tom-
chilarini faollashtirilgan suv bilan sochilishini topishdan iboratdir.
Lyuminessentli-gidravlik usulni tekshiriladigan buyumda bo-
sim ostida bo‘ladigan namuna modda sifatidagi lyuminoforning 
suv dagi eritmasidan foydalanish bilan tekshirish amalga oshiriladi. 
Oqib ketish joyidan namuna modda suyuqligi sizib kirishi vaqtida 
unga UB nur berilganida o‘zidan nur tarqatilishi ko‘rinadi. Bu 
usulning kamchiligi – lyuminessentli eritmani kanalizatsiyaga 
tashlab yuborishdan avval uni rangsizlantirishdir.
Lyuminessentli indikator qoplamali gidravlik usul qo‘lla-
nilganida bosim ostida turgan tekshirilayotgan obyektda bo‘lgan 
nuqsonli joylardan (tirqishlardan) suv kirgan vaqtida UB nur be-
rilganida lyuminessensiyalanishda g‘alayonlanish hosil bo‘ladi. 
Lyumi nessentli indikatorli qoplamaga suv kirganida uni bug‘lanib 
ketishini va qoplamaga suvni sizib kirishini oldini oluvchi modda 
qo‘shilgan bo‘ladi, shuning uchun bu usul tekshirilayotgan uchast-
kada havoning namligiga va buyumga quyiladigan suvning haro-
ratiga talabchandir.
Tekshirilayotgan obyektlardagi ichki bosimlari oshirilgan sari 
ikkala usuldagi lyuminoforlar qo‘llaniladigan usulning ham sez-
girligi oshadi.

---

35
Agarda texnik sabablarga ko‘ra yoki tekshirilayotgan obyekt-
ning mustahkamligi past bo‘lsa oqib ketishlarni aniqlash (nazorat 
qi lish) uchun sizib kiruvchi moddalardan foydalaniladi.
Bunday usul ko‘pincha neft va neft mahsulotlarini payvand-
langan joylari choklarining germetikligini nazorat qilish uchun 
ishlatiladi.
Tegishli standartga asosan (PB 03-605-03) nazoratni «mel-
kerosin» namunasi orqali payvandlangan choklarni kerosin bilan 
mo‘l holda namlash bilan amalga oshiriladi.
Nazorat qilinayotgan joyning teskari tomonida avvaldan mel-
ning suvoy suspenziyasi bilan qoplangan (yoki kaolin bilan) joyi-
da agarda oqib chiqish mavjud bo‘lsa o‘sha yerda 1 soat mobay-
nida oq dog‘ hosil bo‘ladi. Bu usul instrumental ravishda nazorat 
qilish murakkab bo‘ladigan holatlarda tubini devori bilan 
bog‘laydigan burchakli choklardagi germetiklikni aniqlashda 
ishon chli texnologiya hisoblanadi.