S. M. Turobjonov, T. T. Tursunov, K. M. Adilova

Ushbu sistemaning pe ko‘rsatkichi quyidagi formuladan aniq-lanadi:

рг = 2,87+lg	1	Pro
	= 2,87 —p H + —lg
	8	PCH4

- 2,76-7-0,033= -4,16.

pe ko'rsatkich kichik son bo‘lganligi uchun elektronlarning faolligi yuqori bo‘ladi va muhit kuchli qaytaruvchi qobilyatga ega. Bunday muhitdagi moddalar elektronlami qabul qilib, qaytariladi.

Ushbu tenglamalar yordamida diagramma tuzib, temir ionlarining tabiiy sharoitda taqsimlanishini ko‘rib chiqsa bo‘ladl.

г ko‘rsatkichi pasayganda elektronlarning atrof-muhitdagi faolligi oshadi, shuning uchun temir qaytarilgan, ya’ni Fe2+ shaklida bo'Iishi kerak. Bunday diagrammalar yordamida moddalaming hossalarini atrof-muhitdagi ko‘rsatgichiga bog‘liqligini aniqlash mumkin. Masalan, eng oddiy diagrammalardan biri Fe3+ — Fe2+ diagrammasi bo‘lib, uni quyidagi tenglama buyicha hisoblash mumkin (2 2 -rasm):

p e =13,0+]g^;e2+j
Temiming ikkita shakli biri biri bilan teng bo‘lgan holat 0 ga teng.

0
					pe°	4
		Fe
-9 -				✓^/
-1 2
I -	-1__A	0	-__ I	L	9	12 15 18 21
-6	-3		3	6

pe
22-rasm. Temirning umumiy miqdori I, I (I’M bo‘iganda Fe1+ va Fe2+ ionlarining taqsimlanishini pe ko‘rsatkichiga bog‘liqligi.

Atrof-m uhitning ifloslanishida tabiiy suvlardagi azot birik-malarining shakli ham muhim ahamiyatga egadir, chunki azotning oksidlanish darajasi turlicha bo‘lishi mumkin. Yer usti suvlarda nitratlarning miqdorini ortishi ularning qishloq xo‘jalik dalalaridan yuvilib tushishi yoki chorvachilikda hosil bo‘lgan oqova suvlariga bog'liqdir. Nitritlarning o‘zi ham zaharli modda hisoblanadi, lekin ularni nitratlar holatigacha qaytarilishi inson organizmi uchun jiddiy xavf yaratishi mumkin, chunki nitratlar gemoglobin bilan reaksiyaga kirishishi hamda kanserogen xususiyatlarga ega boMgan nitrozaminlarni hosil qilishi mumkin.

Oxirida nitritlar ammiak holatigacha qaytarilib tabiiy sharoitga xos bo‘lgan pH muhitida ammoniy ion shakliga o‘tadi.
Azot birikmalari uchun pe ko'rsatkichi bilan bog‘liqlik diagrammasi quyidagi ko‘rinishga ega (23-rasm).

23-rasm. Azot birikmalarining pe ko‘rsatkichi bilan bog‘IiqIigi,
azotning umumiy miqdori 1,0-10-4M .
Atrof-muhitning ko‘rsatkichini azotning turli shakllarini taqsim-lanishiga ta’sirini quyidagi tenglamalar asosida aniqlash mumkin:
7 NO2 +~H+ +e—= -^NH4 +^Н 20 ; Pe»=+15,14; +5,82(pH=7)

u 3 6 3

i N 0 ; + f H + + e- = i N H } + ^ H 20; peD=+14,90; +6.15(pH=7)

o 4 о о
~NOJ + H+ + + ~ H20 ; pe°=+14,15; +7,15(pH=7)

Atrof-muhitning peko'rsatkichi baland bo'lganda, azot oksidlanish darajasi yuqori boigan nitrat shaklida bo‘ladi. pe ko‘rsatkichi past bo‘lganda, ammoniy ion shaklida, o‘rta holatda esa azot nitrit shakliga o‘tadi.