S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

Ijtim oiy transfertlar
- fuqarolarga (davlat byudjetidan yoki maxsus 
fondlardan) - ulaming ish natijasi, tadbirkorlik faoliyati yoki shaxsiy mulkdan 
(pensiya, nafaqa, stipendiya va hokazolar) olinadigan daromadlariga bog iiq
boim agan holda - toianadigan toiovlardir.
Shaxsiy (oilaviy) daro m ad lar yig’indisi pul d arom adlari va n atu ral 
daromadlardan tashkii topadi. Natural darom adlar shaxsiy tom orqa va uy 
xo‘jaligidan olinadigan hamda aholining ta ’lim, tibbiy xizmat va hokazolami 
ta ’minlovchi pulsiz daromad turlaridan vujudga keladi.
Shaxsiy tomorqa xo‘jaligi 
shaxsiy va oilaviy daromadlarning shakllanishida 
muhim rol o'ynaydi.
Jamiyat rivojlanishining murakkab ijtimoiy-iqtisodiy davrida shaxsiy tomorqa 
xo‘jaligi aholining b a’zi guruhlari uchun asosiy daromad manbai b o iib qoladi.
98

---

7.2. Boyiik va qashshoqlikka doir ijtimoiy qarashiar. Daromadlardagi
farqlarning ijtimoiy nisbiyligi va yashash minimumi
Iqtisodiy nuqtai nazardan boyiik va qashshoqlikni nom inal va tannarx 
k riîeriylar (o 'ic h am lari) orqali farqlanadi. Ijtim oiy kriteriy lar iqtisodiy 
kriteriylarga mos keladi (chunki bu holatlar bir-birini belgilaydi)
Haqiqatdan ham , insonlar qancha katta daromadlarga ega bo‘lsalar, ulaming 
statusi shuncha yuqori bo'ladi.
Shu bilan birga aytish kerakki, qashshoqlik va boyiik kategoriyalari nisbiydir. 
Bu nisbiylikning aniq formalari mavjud:
1. Darom ad olish har bir sohada kasb, mashg‘ulotlam ing mavqeini oshiradi, 
lekin ham isha darom ad va kasblam ing baland m avqei bir-biriga to ‘g‘ri 
kelavermaydi. O dam lar ongiga chuqur o'rnashib oigan tushunchaga ko‘ra 
darom adlar ikkiga bo‘linadi, ya’ni «qiyin» va «yengil» daromadlarga.
Albatta, «qiyin» daromadlam ing mavqei «yengil» daromadlarga nisbatan 
ancha past. Ba’zi bir chet ellik tadqiqotchilaming sanoatda olib borgan tajribalari 
shuni ko‘rsatadiki, hatto ishchilar ham oyük m aoshi, darom adi qancha katta 
b o im asin og‘ir, zararli, qiyin ishlarda ishlashni xohlamaydilar. Chunki insoniy 
qadriyatlardan eng muhimi hisoblangan sogiiqni hech qanday boyiik bilan 
tenglashtirib bo'lmaydi.
2. M ulk va pul-boylik ko‘plab hayotiy m uam m olam i hal qilishda yordam 
beradi, y a’ni hayotni mumkin qadar uzaytirishi, kasalliklaming oldini olishi, 
sogMiqni mustahkamlashi, to ‘liq baxt berishi, obro‘-e ’tibor keltirishi, madaniy 
saviyasini o ‘stirishi mumkin.
3. Qashshoqlik va boyiik aniq tushunchalardir. Turli guaihlam ing hayotga 
munosabati, ehtiyojlari doirasi turlicha bo'iadi. Ba’zilar o ‘zlarining boshqalarga 
nisbatan ko‘proq daromadlari bilan hayotiy ehtiyojlarini qondira olmaydilar, 
lekin boshqa birovlar boshqalarnikiga nisbatan ancha kam b o ig a n daromadlari 
bilan ham hayotiy ehtiyojlarini qondirishlari m um kin. K im lar uchundir 
qim m atbaho taqinchoqlar zarur, eng kerakli ehtiyoj bo‘lsa, boshqalaiga yaxshi 
yashash uchun bu narsalar ahamiyatga ega boim aydi. Eng yuqori daromadlar 
evaziga yashayotgan kishilar bir-biriga o'xsham aydilar, eng past daromadli 
kishilar ham o ‘zlarining qashshoqliklari bilan bir-birlaridan farqlanadilar. Yana 
shuni xulosa qilib aytish mumkinki, boylar ham ham m a imkoniyatlarga ega 
emaslar, qashshoqlar ham m a imkoniyatlardan m ahrum emaslar.
4.
Ba’zi odam lar butun hayoti, m ehnat faoliyati davomida qashshoq bo‘lishi 
ham, badavlat bo‘lishi ham mumkin. Turli sabablarga ko‘ra daromadning miqdori 
o'zgaruvchan bo'lishi mumkin. Ba’zida insonda pul mablag‘i yetarlicha b o ‘lib, 
biror narsaga ortiqcha ehtiyoj sezmasligi mum kin, lekin b a’zan biror narsaga 
juda qattiq ehtiyoj sezish mumkin, lekin yetarli pul-mablag‘i bo‘lmasligi mumkin. 
Bunda m ehnat, bandlik, uning doimiyligi katta ahamiyatga ega bo‘ladi.
99

---

5. Ba’zi bir shaxslar hozim ing o ‘zida katta pul daromadning egasidirlar, 
boshqa birovlar esa kelajakda katta daromad keltiruvchi m ehnat vazifasini yoki 
katta mulkni boshqarib turgan boiishlari mumkin.
6. Odamlar pul-mablag‘larini yig‘ish bilan ham shug'ullanadilar. Kimlar 
uchundir bu ortiqcha mablag‘ bo iish i m um kin, boshqalar esa o ‘z ehtiyojlarini 
minimal holatda qondirgan holda pul-m ablag‘ni tejab yig‘adilar.
7. Ko'plab odamlar tadbirkorlik kapitaliga egadirlar, bu ham rasmiy jihatdan 
boylik hisoblanadi.
8. Kam ta’minlangan oilalar o‘zlarini m a’naviy jihatdan qanday his qilishlari 
nuqtai nazaridan aytish mumkinki, qashshoqlik va boylik nisbiydir. Y a’ni, bu 
erda gap qashshoq, kambag'al kishUarga jam iyatda turlicha m unosabatning 
mavjudligi, bunday insonlar jam iyat tom onidan berilayotgan ijtimoiy e ’tibor 
yordam haqida bormoqda.
Darom adlar darajasini oshirish m uam m olarini hal etishda iste’mol byudjeti 
asosida aholini minimal darom ad bilan ta’minlashga alohida e’tibor qaratish 
lozim.