S begmatov, Ì. MÀTyoqubov o‘zbek an’anaviy cholg‘ulari

ustki qismi yong‘oq daraxtidan nozikkina qilib uchburchak shaklida

ishlanadi. Ularning yuqori qismida torlar uchun mo‘ljallangan va

o‘lchangan  maxsus  chuqurchalar  o‘yiladi.  Xarrakning  balandligi

maxsus  moslamalar  balandligi  bilan  mutanosib  bo‘lishi  lozim.

Xarrakning ostki qismi  yog‘ochdan yasalib, baliq teriga va xarrak

Shayton xarrak

Urb-parda

ko‘targich

Xarrak

Teri

parda

Boshlag‘ich

xona

Old  tomoni

Quloqlar

Ovoz

tuynuklari

Katta  asos

o‘rindiq

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

31

tagiga o‘rnatiladi. Ularning soni 4 yoki 5 ta bo‘ladi. Ostki xarraklar

ovozlarni  chiroyli  sozlash  jarayonida  ma’qul  tomonga  siljitib

sozlanadi.

Odatda,  qonunning  har  bir  simi  maxsus  teshikchalardan

o‘tkazilib, to‘piqdan chiqarilib tugib qo‘yiladi. Qonun qutisining

ichida,  ya’ni  rezonatorda  hosil  bo‘ladigan  ovozlarni  kuchaytirib

tashqariga chiqarish uchun mo‘ljallangan teshikchalar o‘rnatilgan.

Qonun cholg‘usining simlari o‘ziga xos, cholg‘uga mos holatda

tanlangan. Qonun torlari ipakdan o‘rab toblash usulida tayyorlanadi.

XX asrga kelib qonun torlari neylon va leskalarga almashtirilgan.

Buning  natijasida  qonunning  ovoz  tarannumi,  tembr  jihatidan,

balandligi  jihatidan  va  serjiloligi  hisobiga  boyigan.  Qonun

cholg‘usining simlari torlarning balandligiga qarab hajmi o‘zgaradi.

Quyida taqiladigan torlarning hajmlarini keltiramiz:

Re-mi-fa-sol kichik oktava torlari – 09 mm;

Lya-si-do-re-mi  kichik va birinchi oktava –08 mm;

Fa-sol-lya-si-do  birinchi oktava – 07 mm;

Re-mi-fa-sol-lya ikkinchi oktava – 06 mm;

Si-do-re-mi-fa    ikkinchi  va  uchinchi  oktava  –05  mm

qalinliklardagi  torlar  taqiladi.

Qonun cholg‘usini sozlashda sozandalar ma’lum qoidaga amal

qilishlari lozim.

Qonun  cholg‘usining  O‘zbekistonda  qayta  amaliyotga  kirib

kelishida mohir sozanda Abdurahmon Xoltojiyev samarali faoliyat

ko‘rsatdi. Avvaliga maqom ansambli tarkibiga olib kirib, ansambllarda

ishtirokini  targ‘ib  etdi.  O‘quv  dargohi,  konservatoriyaning

an’anaviy  ijrochilik    kafedrasida  avvaliga  ikkinchi  mutaxassislik,

keyinchalik ixtisoslik darajasigacha chiqdi. Hozirda qonun cholgusi

sinfi  mavjud  bo‘lib,  uni  Abdurahmon  Xoltojiyev  boshqaradi.

Ijrochilik  amaliyotida uning shogirdlari Asqarali Akbarov, Qosimjon

Mirzayev,  Komiljon  Shermatov,  Sirojiddin  Usmonov,  Roza

Haydarova,  Ulug‘bek  Xudoynazarov,  Mirzohid  A’zamov  kabi

sozandalar  qonun  cholg‘u  ijrochiligini  zamonaviy  jarayonda

munosib targ‘ib etmoqdalar.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

32