|
Nazotktswollari
1. Bizning mamlakatimizda yer tuzisbuiflg^inazimMiifjVaqt o'tisbi ЬЦад qanday
rivojlandi? ' »м ■.'.■".■.-■■ - i^.. • ■ У \iv;,< •■•■■■■■ ■;;■,■: ■:)■' 4-
Yerdan foydalanishni tashkil etish tushunchasiga nirna кдгаф?,.,..-.
Yer tuzish davlat tadbirlari tizimi sifatida; рч? ichiganirrial^ipi p^adi?
Bizning davrimizda «yer tuzish» tushiinchasiga; qanday ta'rif berish mumkin?
Yer tuzishning iqtisodiy mohiyati nimalardan ibqrat?
Nimalar yer tuzishning huquqiy asosi hisoblanadi?
Yer tuzish texnikasiga nimalar kiradi?
Yer kadastri nima va u yer tuzish bilan qanday bbg'lahgan?'
■'■Чу* ■<-v-:'--'-"-' VHI;bob
YER TUZISHNING TURLARI, SHAKLIARI VA TAMOYILLARI
1. Yer tuzishning turlari va shakUari.
Yer tuzish bilan mamlakatimizning barcha hududi, mo'ljallangan
maqsadidan qat'iy nazar, barcha yerlar qarnrab olinadi, biroq uning
xarakteri har xil bo'lishi mumkin. Bir xil vaziyatlarda hudud ayrim
yer egaliklari yoki yerdan foydalanuvc hilar chegarasida tashkil etiladi;
bunda unga kiravchi har bir uchastkaning foydalanish maqsadi aniq-
lanadi. Boshqa vaziyatlarda qator korxonalar yoki ularning belgili ti-
zimlarini tashkil ettivchi, o'zaro bog'langan guruhlari yer egaliklari
va yerdan foydalanishlarini tashkil etish masalasi birgalikda yechiladi.
Xalq xo'jaligi rivojlanishi jarayonida yer fondlarini tarmoqlar -
qishioq va o'rmon xo'jaliklari, sanoat, transport, shaharlar orasida
taqsimlash sodir bo'ladi. Ularnirig har binning ichida yerdan
foydalanish har xil korxonalar, tashkilotiar, muassasalar tomonidan
amalga oshiriladi. Ayrim yer egaliklari (yerdan foydalanishlar)
chegarasida yer yoki ishlab chiqarishning asosiy vositasi (qishioq
xo'jaligida), yoki uning unumdorligiga bog'liq bo'lmagan (sanoatda,
transportda) kenglik asosi sifatida xizmat qiladi. Shunday qilib, nafaqat
yerlarni tarmoqlar orasida, balki xo'jalik sub'yektlari orasidayam
taqsimlash masalasi kelib chiqadi, ularga qattiq belgilangan tartibda,
aniq maqsadlar uchun ma'lum maydonga ega va joylarda chegaralangan
yer uchastkalari yoki massivlari ajratiladi.
Yerlarni tarmoqlararo va tarmoqlar ichida taqsimlash dinamik xarakterga ega; yangi sanoat korxonalari, temir va avtomobil yo'llari, shaharlar, dehqon xo'jaliklari va ularning birlashmalari yaratiladi. Shu sababli, doimo yangi yer egaliklari yoki yerdan foydalanishlar paydo bo'ladi va mavjudlariga o'zgarishlar kiritiladi. Bundan tashqari ishlab chiqarish rivojlangani sari mavjud korxonalar egallab turgan yer uchastkalarining o'lchamlariga va joylashishiga bo'lgan talab o'zgarib turadi. Ayniqsa, bu qishioq xo'jaligida tez-tez ro'y beradi; yer egaliklari va yerdan foydalanishlarni qayta tashkil etish va tartibga solish, ularning joylashishidagi, o'lchamlaridagi noqulayliklar va
110
Icamchiliklarni va boshqa ishlab chiqarishga salbiy ta'sir ko'rsatuvchi, optimal me'yorlardan og'ishlarni tugatish zarurati kelib chiqadi. Har qanday korxonaning yer egaligi yoki yerdan foydalanishini tashkil etish, ayniqsa, qishloq xo'jaligida, to'g'ridan-to'g'ri uning ishlab chiqarishi hajmi bilan bog'liq va ularga mos bo'lishi kerak.
Yer mzishning vazifasi faqat butun yer egaligi yoki yerdan foydalanishning o'zini tashkil etish yoki qayta tashkil etish bilan chekianishi mumkin emas. Qishloq xo'jaligida yana, ulaming barcha ayrim qismlari yer uchastkalarining sifatini, ulaming joylashishmi, xo'jalik nuqtayi nazaridan maqsadga muvofiqligini hisobga olib tuzish va joylashtirish kerak. Bunda yer egaliklarining har xil qismlari malum ishlab chiqarish yoki boshqa vazifalarni oladi.
Sanoat va boshqa noqishloq xo'jalik korxonalarida yerdan faqat binolar, inshootlar, yo'llar, elektr ta'minoti, aloqa, suv bilan ta'minlash tarmoqlarini joylashtirish uchun kenglik asos sifatida foy-dalaniladi, undan bevosita foydalanish mustaqil vazifa hisoblanmaydi.
U faqat ma'lum obyektlarni qurish uchun joy sifatida kerak va ulaming keyingi vazifalari yeming sifatiga bog'liq emas. Aholi yashash joylari, sanoat va boshqa noqishloq xo'jalik korxonalari hududlarida binolar va inshootlarni joylashtirish rejalashtirish (loyihalash) deb ataladi. Yer tuzishning o'ziga sanoat korxonalarini, qishloqlar va shaharlarni rejalashtirish (loyihalash) qaramaydi va yer tuzish ishlari tarkibiga kirmaydi.
Qishloq xo'jalik korxonalarida yerdan oqilona foydalanishni tashkil etish uchun u bilan bog'liq boshqa ishlab chiqarish Vositalarini joylashtirish bilan birga xo'jalikda hududni ichki tarkibi tashkil etish zarur. U bir martalik tadbir emas. Qishloq xo'jaligining rivojlanishi, ishlab chiqarish tarkibidagi o'zgarishlar ayrim xo'jaliklarda yerdan foydalanishni tashkil etishda ham o'zgarishlarga olib keladi. Bunday barcha o'zgarishlar tashkiliy tarzda, yer tuzish o'tkazilib, amalga oshirilishi kerak.
Shunday qilib, yer tuzish yordamida bizning mamlakatimizda doimo quyidagi asosiy tadbirlar turlari amalga oshiriladi:
* yerlarni xalq xo'jaligi tarmoqlari orasida, tarmoqlar ichida, yer egalari va yerdan foydalanuvchilar orasida taqsiml'ash va qayta taqsimlash, yer egaliklarini, yerdan foydalanishlarni va maxsus yer fondlarini tashkil etish, ulami hududda joylashtirish; . : :;
ill
• qishloq x6'jalik korxonalari (fermer xo'jaliklarini ham qo'shib) hududlarifti ishlab chiqarishning rivojlanishi, yerlardan oqilona foydalariish va ularhi rnuhofaza qilish talablariga mos xo'jalikda ichki tashkil etishning dqilona shakllarini belgilash.
Yaqqol ko'ririiD turibdiki, birinchi guruh tadbirlari mazmuni b'o'yicha'ikkmchisidan sezilarli farq qiladi; shuning uchun yer tuzishning ikki asosiy turi - xo'jaliklararo va Xo'jalikda ichki yer tuzish turlari mavjud. Ulaming ikkovi ham yerdan oqilona foydala-nisbni vauni rnuhofaza qilishni tashkil etish bo'yicha masalalaraing yagona majmuasini yechadi, biroq o'z mazmunlari va usullari bilan bir-biridan farq qiladi.
Qishloq xo'jalik korxonalari uchun xo'jalikda ichki yer tuzish xo'jaliklararo yer tuzishning davomi hisoblanadi va uning barcha masalalari yechilgandan keyingina o'tkaziladi. Xo'jaliklararo yer tuzishda keyrngi, xo'jalikda hududni ichki tashkil etish talablari hisobga olinadi.
Yer tuzishning har bir turi uchun malum" tarkibdagi bir-birlari ,, bilan bog'liq masalalar mavjud, ularni yechish hududni va yerdan rjjbydalanishni eng oqilona tarzda tashkil etish imkonini beradi. Bu masala yer tuzish loyihasi asosida yechiladi. Ivla'lum hududda yerdan foydalanishni tashkil etish shuriday loyihani tayyorlashdan boshlanadi. Loyihada yechiladigan rriasalalaming asqsiylarini uning tarkibiy qismlari deb atashadi,
Do'stlaringiz bilan baham: |
