S. Ashirboev, I. Azimov O’zbek tilining tarixiy grammatikasi

ar
ыb 
(Navoiy). 
Kөk
әr
gәn yыg’achlarnың barchasы 
(SH.tar.). 
-qar/-kәr 
affiksi. Otdan fe’l yasagan: 
Tag’ tuznы tүn-u kүn bash
qar
ыb// 
Xayalnы yol aqbasыdыn өtkәrib 
(Xamsa). 

---

40 
-q/-k,-ыq/-ik,-uq/-үk 
affiksi. Ot va boshqa turkumlardan fe’l yasagan: 
Libāsы 
rәңin bilmәn, yol
uq
sa, hayrattыn
(Lut.). 
Kim yag’
ыq
sa shāhi SHayabāniyg’a 
(SHN). 
-sa 
affiksi. Otdan fe’l yasagan: 
Dilrabā, ābi hayat erniң үchүn jān su
sa
dы 
(Lut.). 
-sыn 
affiksi. Ot va sifatdan fe’l yasagan: 
Yыg’lam
sыn
ur –u kөzigә kelmәs 
yash 
(Navoiy). 
Tayanch tushunchalar: 
 
Fe’l – 
ish-harakat va holat bildiruvchi so’zlar turkumini ifodalaydi. 
Fe’l aspekti – 
bo’lishili va bo’lishsizlikni anglatadi. 
Fe’l yasalishi – 
boshqa turkumlardan so’z yasovchi affikslar orqali fe’l 
yasalishi jarayoni. 
Fe’lning funksional formalari 
 
Reja: 
 
1.
Eski o’zbek tilida harakat nomi formalari. 
2.
Ravishdosh. 
3.
Sifatdosh.
Fe’lning nutqda qo’llanishga xoslangan shakllari uning funksional (amaliy) 
formalaridir. Fe’lning ayrim formalari kelishik, egalik affikslarini ham qabul qiladi, 
gapda ot va boshqa so’z turkumlari funksiyasini bajarib, ega, aniqlovchi, to’ldiruvchi 
yoki hol vazifasida ham kela oladi. SHunga ko’ra, bunday formalar fe’lning 
grammatik funksional formalari hisoblanadi. Fe’lning grammatik funksional 
formalarini sof fe’l, harakat nomlari, sifatdosh va ravishdosh formalari tashkil 
etadi. 
Fe’lning grammatik funksional formalarida, bir tomondan, fe’lga xos belgilar 
mavjud bo’lsa, ikkinchi tomondan, morfologik xususiyatlari va sintaktik 
funksiyalari bo’yicha bu formalar boshqa so’z turkumlariga ham yaqin turadi. Bu 
jihatdan sof fe’llar faqat fe’llarga, harakat nomlari otga, sifatdosh formalari sifatga, 
ravishdosh formalari ravishga yaqin turadi.