S. Ashirboev, I. Azimov O’zbek tilining tarixiy grammatikasi


) affiksli forma eski o’zbek tilida kam iste’molda bo’lib,  ayrim yodgorliklarda uchraydi:  Yүgүr үsh



Download 1,4 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/67
Sana30.04.2022
Hajmi1,4 Mb.
#599340
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   67
Bog'liq
тарихий грамматика

)
affiksli forma eski o’zbek tilida kam iste’molda bo’lib, 
ayrim yodgorliklarda uchraydi: 
Yүgүr
үsh
dә zabunraqdur 
(Boburnoma). ...
bularnың 
al
ыsh
ы va ber
ish

(Boburnoma). 
-v/-uv/-үv 
affikli forma kam qo’llangan: 
Ondыn ikki kishi boldы saqla
v
 
(SHN). 

Sifatdosh formalari. 
Turkiy tillarda sifatdosh predmetning belgisi bo’lgan ish-
harakat va holatni hamda bevosita ish-harakat va holatni anglatadi. Sifatdosh 
formalarida belgi-harakat ma’nosi bilan birga, grammatik zamon ma’nosi ham 
mavjud bo’ladi. Bu hol sifatdosh formalarining harakat nomi formalaridan
farqlovchi asosiy 
 
belgisini tashkil etadi. Sifatdosh formalarini zamon nuqtai
nazardan quyidagi ikki asosiy gruppaga ajratish mumkin: 1) o’tgan zamonni 
ifodalovchi sifatdosh formalari. Bu gruppaga 
-mыsh/-mish, -duq/-dүk//-tuq/-tүk,-
g’an/-gәn//-qan/-kәn,-an/-әn 
affikslari bilan hosil bo’luvchi formalar kiradi; 2) 
hozirgi - kelasi zamonni ifodalovchi sifatdosh formalari. Bu gruppani 
-r(-ar/-әr, -
yp/-үr, -ыp/-up, -yyp/-yүr), -maz/-mәz//-mas/-mәs, -g’u/-gү-qu/-kү, -g’uchi/-
gүchi//-quchы//-kүchi, -dachы/-dәchi//-tachы/-tәchi, -g’lы/-gli, -acы/-әsi 
va boshqa 
affikslar bilan hosil bo’luvchi formalar tashkil etadi. 


42 
O’tgan zamon sifatdoshlari

-g’an/-gәn (-qan/-kәn)
 
affiksli sifatdosh eski o’zbek 
tilining barcha davrlari uchun xarakterli bo’lgan va faol qo’llangan. 
Qo’llanishi, ma’no va funksiyalari: 
1. Atributiv pozitsiyada qo’llanib, aniqlovchini ifodalaydi. Aniqlovchi vazifasida 
kelgan 
–g’an/-gәn 
affiksli sifatdosh atributiv o’ram tashkil etadi va ular gap 
transformatsiyasida bo’lishi mumkin: 
a) ega+kesimdan iborat o’ramlarda 
–g’an/-gәn 
affiksli sifatdosh predikativ 
birikmani tashkil etadi: 
C H e r i k t u s h k ә n yergә keldilәr (QR)

Jumlamыz 
rāzimiz bu ikki ulug’ыm ы z s ө z l ә g ә n sөzgә (NF).
b) so’z birikmasi qolipida bo’ladi:
Rast sөzlәg ә n x a t u n l a r burch 
qыlsalar,... (TF)

V a f a qыlg’an k i s h i l ә r g ә vafa qыl (MN)

2. 
-g’an/-gәn 
affiksli sifatdosh otlashadi va ot bajaradigan sintaktik 
funksiyaslarda qo’llanadi: 
Bu yaratыlg’an sizlәrdә bolsa,... (QR)

Meni 
yamanlag’an halak boldы (NF)

Seni kөrgәn өzindin yat bolur (MN)

Otlashgan 
-g’an/-gәn 
affiksli sifatdosh otga xos grammatik belgilarga ega 
bo’ladi va shunga muvofiq har xil sintaktik funksiyalarni bajaradi: 
a) 
-lar/-lәr
ko’plik affiksini oladi: A
nың birlә bolg’anlar... butg’a 
tabыnurlardы (TF)
. Q
amug’ tug’g’anlar өldi (QR)

Yana ermәn t e g ә n l ә r zār 
bolg’ay (XSH)

b) egalik affiksini oladi: 
Men tamām ālыm boldum, hech b i l m ә g ә n i m
qalmadы (NF)

Bu sizniң k e l t ү r g ә n i ң i z bizgә yaramas (QR)

v) kelishik affikslarini oladi: 
Ul sorg’anыңnы ketәrgil (NF)

Yыqыlg’anlarg’a 
andыn dastgirlik yetkәy (Navoiy MQ)

3. 
–g’an/-gәn
affiksli sifatdosh
uchun, soң (soңra),birlә


Download 1,4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   67




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish