S. Ashirboev, I. Azimov O’zbek tilining tarixiy grammatikasi

O’timli va o’timsiz fe’llar haqida. 
O’zbek tilida uning tarixiy taraqqiyotidan 
qat’i nazar bunday morfologik kategoriya mavjud bo’lmagan, balki fe’lning 
tushum kelishigidagi so’z bilan bog’lana olishi qobiliyati uning semantik 
xususiyatidir. Demak, o’timlilik va o’timsizlik fe’l shakliga emas, balki u fe’lning 
semantik xususiyati bilan bog’lanadi. 
Fe’llarning yasalishi.
Fe’ldan boshqa turkumlardan so’z yasovchi affikslar 
orqali fe’l yasalishi mumkin: 
-la/-lә
affiksi. Bu affiks barcha davrlarda ham faol qo’llangan. Ot, sifat, son, 
ravish, ba’zan olmosh turkumlaridan fe’l yasagan. Turkiy va turkiy bo’lmagan 
so’zlarga ham qo’shilgan: 
Tөsh-tөshtin pыchaq
lab, 
chapqu
lab
pāra
la
dыlar 
(Boburnoma). 
Bir kүn namāzi peshinni guzar
la
dы...
(Nav. Nas.muh.). 
-da/-dә affiksi. 
Bu affiks
–la/-lә 
affiksining fonetik variantidir. Eski o’zbek 
tilida sonor undoshlardan so’ng qo’llangan: 
Pādshāh bu g’ulāmnы in
dә
di 
(
Taf.). 
Yol
da
sa bu yolda Nizāmiy yolum// Qol
da
sa Xusrav bilә Jāmiy qolum
(Xamsa). 
-a/-ә 
affiksi. Ot turkumidagi so’zlardan fe’l yasagan: 
Tun
ә
di lәshkәr anda 
(SHN). 
Ashlarыni ash
a
b va yashlarыnы yash
a
b, atalarы keynidin ketdi 
(SH.tar.). 
-y/-ay 
affiksi. Sifatdan fe’l yasagan: 
Ul faqыr qashыda ulg’
ay
ыbdur 
(Navoiy). 
Barcha sag’
ay
tlanыb atlandыlar 
(SHN). 
-r/-ar/-әr 
affiksi. Sifatdan fe’l yasagan: 
Bu nav’ qara kүn ichrә qarыb// 
Ya’niki qara kүnүm aq