S. Ashirboev, I. Azimov O’zbek tilining tarixiy grammatikasi

yerdә 
yardыlar(Tafsir). Bu 
ishlәrdә
 birini qqыlsaңыz (QR). 
Vosita kelishigi
.
YUqorida ta’kidlanganidek, bu kelishik qadimgi turkiy tilga 
oid bo’lgan hodisadir. Lekin u XIII-XIV asr yodgorliklarining ayrimlarida uchrab 
turadi: 
Fasih 
tilin
 javāb berdi (Tafsir). Anы kishilәr 
kөzin
 kөrgәn bar-mu? 
Vosita kelishigi XV asrga oid manbalarda, masalan, Lutfiy, Atoiy asarlarida 
ham uchraydi. Lekin bu davrda vosita kelishigining iste’mol doirasi chegaralangan 
bo’lib, ma’nosi ham toraygan. Misollar: 
Faryad etәrәm tүshkәli men 
yalg’uzun 
andыn// hech oldы tanыm, qaldы hamin yalg’uz үn andыn (Lutfiy). Kerәkmәs 
sensizin,
 vaallah, maңa jān minnatы (Atoiy). 
Vosita kelishigi formasidagi so’zlarning bir qismi ravish kategoriyasiga 
o’tgan. Ravish kategoriyasiga o’tish, asosan, payt bildiruvchi so’zlar doirasida 
bo’lgan: 
qыshыn, yazыn, erten, kechin
, 
tunun
 
kabi. Bu so’zlar tarkibidagi 
–ыn,-
in,-un,-үn,-n 
vosita kelishigi affiksi bo’lib
, 
keyinchalik so’zning tarkibiy qismiga 
aylangan va bunday so’zlar ravish sifatida shakllangan. 
 
Savol va topshiriqlar: 
1.
Qaratqich kelishigi qo’shimchalarini sanang. 
2.
Jo’nalish kelishigining qadimgi turkiy tilga xos bo’lgan qanday 
qo’shimchalari mavjud? 
3.
Kelishik qo’shimchalarining har biriga yodnomalardan misollar yozing. 
4.
Vosita kelishigi qanday hosil qilingan? 
Tanch tushunchalar: 
Kelishik kategoriyasi
– aslida otning fe’lga tobeligini ta’minlaydigan 
so’z formalari jami. 

---

20