S. Ashirboev, I. Azimov O’zbek tilining tarixiy grammatikasi

CHiqish kelishigi
.
Bu kelishikni hosil qiluvchi quyidagi affikslar mavjud: 

---

19 
-dыn/-din 
unli va jarangli undosh bilan tugagan so’zlarga qo’shiladi: 
CHarx 
qasrыdыn
quyash har kүn tүshәr ālamarā (Navoiy). Andыjannың 
nәshbәtisidin
 
yaxshыraq nәshbәti bolmas (BN). 
-tыn/-tin 
jarangsiz undosh bilan tugagan so’zlarga qo’shiladi: 
Sen 
bashtыn 
ayaq jan-sen (Muhabbatnoma), l
ekin jarangsiz undoshlar tugagan so’z negizlariga 
ham 
–dыn/-din 
affiksi qo’shila beradi. Aksincha jarangli undosh bilan tugagan 
so’zlarga ham 
–tin \\ -tыn 
affiksining qo’shilishi qayd qilinadi: 
Xojandtыn 
Axsыg’a kelүr (Bobir). 
-dan/-dәn//-tan/-tәn.
Bu affiks XV asrdan oldingi yodgorliklarda uchraydi va 
ular fakultativ xarakterdadir: 
Uch kundin sөң 
zindandan 
chыqardыlar (QR). 
CHiqish kelishigining qadimgi turkiy tilga oid 
–dun/-dүn//-tun/-tүn 
affikslari 
so’zning oxirgi bo’g’inlari lab unlilari bilan kelgan negizlarga qo’shiladi. Eski 
o’zbek tilida bu affikslar faqat «O’g’uznoma»da uchraydi: 
Qыrq 
kundun
 sөң, kөp 
toqushg’udun 
sөң, anuң kөzү 
kөktүn
 kөkrәk erdi. 
Til tarixi faktlari shuni ko’rsatadiki, chiqish kelishigi formasi keyingi 
davrlarda shakllangan bo’lib, uning o’rnini ma’lum davrlarda o’rin-payt kelishigi 
bajargan. Garchand bu xususiyat qadimgi turkiy tilga xos bo’lsa ham, eski o’zbek 
adabiy tilida chiqish kelishigi ma’nosida o’rin-payt kelishigi formasi qo’llangan: 
Bashыnы uch