S a m a r q a n d d a V l a t u n I v e r s I t e t I r a h m o n q u L o r z I b e k o V

Muhammad Aminxoja Kosoniy (shoir Ma“danning ustozlaridan),
Mavlono Nodir, Samarqanddagi Muhammad Bade’ Maleho va
boshqa o‘nlab bilimdon mudarrislar shular jumlasidandir.
Yuqorida nomlari zikr etilgan mudarrislaming ko'plari ham
mudarris, ham shoir sifatida ta’lim va badiiy adabiyotimiz tarixida
muhim iz qoldirgan siymolardir.
Bu asrlarda bir qancha iste’dodli kotiblar, xattotlar o'zlarining
nozik hunarlari bilan qanchadan-qancha diniy-tasawufiy asarlami,
ta’lim-tarbiyaga doir risolalami, badiiy asarlami — devon, bayoz,
majmualami xilma-xil yozuv-husnixatda kitobat qilganlar. Ayrim
zamonaviy ilmiy asarlarda ulaming sermashaqqat, lekin sharafli
ishlari zikr etilgan.
Bu o'rinda qayd etib o‘tish lozimki, Xiva va Qo‘qon xonliklarida
Buxoro amirligidagi madaniy-adabiy hayotga nisbatan faollik, islom

---

aqidalari bilan birga dunyoviylikka nisbatan e’tibor kuchliroq edi.
XVII—XVIII asrlarda Xorazmdagi o‘ziga xos madaniyat, adabiyot va
uning namoyandalari haqida akademik V. Abdullaev yaratgan
tadqiqotlar, «O'zbek adabiyoti tarixi» darsligi, Qo'qon xonligida
yetishib chiqqan Xojanazar Huvaydo, Mirhasan Sadoiy, Nizomiy
Xo'qandiy, Akmal Xo'qandiy kabi so‘z ustalari, keyinroq XIX asr
boshlarida bu yerda Umarxon—Amiriy tashabbusi bilan tashkil topgan
adabiy markaz bu xonliklardagi jonlanishga dalildir. Bu asrlarda
Buxoro amirligidagi madaniy-adabiy hayot ko'proq fors-tojik tilida
ko'zga tashlandi, ikkitillilik an’analari ustuvor mavqeda bo'ldi. Bu
hududda ko'proq diniy bilimlar, shariat aqidalari targ'ibi kuchaya
boiganini kuzatamiz. Xonlikda islom ta’limotini targ'ib-tashviq qilishga
bag‘ish langan ko‘plab asarlar yaratildi. Amirlaming o ‘zlari din va