S a m a r q a n d d a V l a t u n I v e r s I t e t I r a h m o n q u L o r z I b e k o V

Bizgacha Nishotiyning lirik she’rlari, «Qushlar
munozarasi» asari hamda «Husnu Dil» dostoni yetib kelgan.
Nishotiyning “Husnu Dil” dostoni tarkibida keltirgan «muddati
tarixini etsam bayon, «Xatmi Dilu husn»dur ey nuktadon» ta’rix
sanasiga doir baytdan asar 1192 hijriy, 1778 melodiyda yozilganligi
ma’lum bo'ladi. Uni, shoiming o'z e’tiroficha, yozish uchun ko'p
muddat ketmagan:
Qildim ani nazm eturg‘a qiyom,
0 ‘tti mashaqqat ila besh oy tamom.
Dostonning 16 ming baytga yaqin hajmda ekanligi hisobga olinsa,
Nishotiyning asar ustida o'ta qattiq zahmat chekkanligi, shoirlik
hofizasi ancha kuchli bo'lganligi anglashiladi.
Nishotiygacha ham shu doston syujetida Fattohiy (XV asr)
forsiyda «Hikoyati Husnu dil» nomida nasru nazm aralash doston
yozgan. Shoir undan albatta xabardor bo'lgan. Biroq Nishotiy dostoni
ham hajmi, ham tasvir uslubi jihatidan ungacha yozilgan
dostonlardan ajraiib turadi.
Aslida Nishotiyning maqsadi o'z dostonini Sharq Adabiyotlarida
mashhur bo'lib ketgan xamsachilik an’anasida yaratilgan dostonlarga
javob tarzida yozish edi. Shu tufayli dostonning muqaddimasida
ulug'xam sanavis shoirlar — N izo m iy , Xisrav D eh laviy,
Abdurahmon Jomiy hamda Alisher Navoiy, ular maydonga keltirgan

---

xamsalar haqida ta’rifii tahsinlar keltiriladi. Biroq, Nishotiy dostonini
chuqur o'rgangan V.Abdullayev hamda B.Valixo'jayev tadqiqotida
qayd etilishicha, «Husnu Dil» o'ziga xos struktural xususiyatga,
majoziy-allegorik syujet liniyasiga ega bo'lgan original doston sifatida
maydonga kelgan. Shunga qaramay dostonda xamsanavis buyuk
shoirlar dostonlariga xos xususiyatlar o'z izlarini qoldirgan. Ayniqsa,