С. А. Эгамбердиева молекуляр

Агробактериялар ёрдамида ўсимликлар трансформацияси 
Маълумки, тупроқ бактерияларининг (Agrobacteria) баъзи 
турлари икки паллали ўсимликларни зарарлаши ва бунда специфик 
ўсма ҳосил бўлишини келтириб чиқариши мумкин. Ўсма 
ҳужайралари ўсимлик учун одатий бўлмаган, агробактериялар 
томонидан азот ва углерод манбаи сифатида фойдаланиладиган 
аминокислоталар – опинларни (аргинин ҳосилалари) синтезлайди. 
Шундай қилиб, ўсимликлар агробактериялар билан зарарланганда 
ўсимликнинг трансформацияланган ҳужайралари метаболизмининг 
қайта тузилиши содир бўлади ва улар фақат бактериялар учун зарур 
бўлган бирикмаларни синтезлашни бошлайдилар. 

---

104 
Трансформация жараёнида ўсимлик ҳужайраси девори 
бактерияларнинг 
пектолитик 
ферментлари 
таъсири 
остида 
шикастланади 
ва 
бактерияларнинг 
ўсимлик 
ҳужайраси 
плазмолеммаси билан мустаҳкам контакт таъминланади. Бу контакт 
натижасида бактериялар ДНКси ўсимлик ҳужайрасига кўчирилади.
Энг яхши ўрганилган ва кенг қўлланиладиган агробактериялар 
2 турдан иборат. Биринчиси – 
Agrobacterium tumefacienes,
иккинчиси 
– 
Agrobacterium rhizogenes
. 
A. tumefaciens
ўсимликларда “тождор 
галл” типидаги ўсма ҳосил бўлишини чақиради, бу эса уларда 
ўсимлик ҳужайралари хромомсомаларига киритиладиган Ti-
плазмиданинг (tumer inducing) бир қисми мавжудлиги билан боғлиқ. 
A. rhizogenes
– “соқолли илдиз” деб номланадиган касаллик 
келтириб чиқаради, бунда илдиз зарарланиш соҳасида жуда кўп янги 
илдизчалар ҳосил бўлади ва бу ҳолат Ri – плазмида (root inducing) 
билан боғлиқ. Плазмидалар – ДНКнинг узунлиги 200 минг.н.ж. га 
яқин бўлган халқасимон молекулалари. Бактериялар ҳужайраларида 
улар автоном репликацияланиш хусусиятига эга. 
Трансформация механизмини ўрганиш давомида аниқландики, 
на агробактерия, на плазмида ўзи ўсимлик ҳужайрасига кирмайди. 
Фақат Т-ДНК (трансформацияловчи ДНК) деб номланадиган 
плазмиданинг бир қисми ҳужайрага кўчирилади ва геномга 
киритилади (расм16.1). Узунлиги –23 минг.н.ж. га яқин.