Rta maxsus ta’lim vazirligi

3.2. Aholi tadbirkorligini rivojlantirishda davlat moliyaviy resurslaridan foydalanishni takomillashtirish istiqbollari.
Bugungi kunda aholi tadbirkorligini moliyalashtirish uchta asosiy manbalar hisobidan amalga oshiriladi: kapital, byudjet mablag‘lari va kreditlash. Zamonaviy iqtisodiy sharoitda aholi tadbirkorligini biznesni saqlab qolish va resurslarni jalb qilish, imkoniyatlarini cheklashiga qaramay, zamonaviy tadbirkorlik ob’yektlarni modernizasiya qilish va qurish dasturlarini tashkil etish imkoniyatini beradigan rivojlanish yo‘llarini topishlari kerak.
Tadbirkorlarga moliyaviy ko‘mak berish va boshqarish bu aholi tadbirkorligini xarajatlari va daromadlari, foydani rejalashtirish, soliqlar va boshqalarning aniq va vakolatli taqsimlanishidir. Aholi tadbirkorligining iqtisodiy faoliyati uning moliyaviy faoliyati bilan uzviy bog‘liqdir. Aholi tadbirkorliginin iqtisodiy faoliyat turlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- operasion faoliyat, bu tadbirkorlarning faoliyat turlari bo‘yicha olib borayotgan ish jarayonini qo‘llab-quvvatlash uchun mablag ’to‘plash qobiliyatini baholaydi;
- investision faoliyat - bu mablag‘larni investisiyalarga yo‘naltirish jarayoni bo‘lib, kelgusida ishlab chiqarish quvvatlari operasion faoliyatning mavjud darajasini saqlab turishi va daromad keltiradigan ishlab chiqarishning ushbu darajasini ta’minlay olishini ko‘rsatadi;
- moliyaviy aktivlarning pul oqimi bilan tavsiflanadigan moliyaviy faoliyat. Moliyaviy resurslar bilan ta’minlash o‘z mablag‘larini shakllantirish, uning rentabelligi, qarz olish, ushbu faoliyat davomida olingan daromadlarni taqsimlash va ulardan tadbirkorlik faoliyatini yanada rivojlantirish maqsadlarida foydalanishdan iborat.
Global iqtisodiy sharoitda kichik korxonalarning moliyaviy faoliyati quyidagicha. Ustav kapitali ishlab chiqarishga sarflanadi, shu bilan u sotilgan mahsulot narxida ifodalanadigan qiymatni yaratadi. Kichik korxonalarning moliyaviy faoliyati iqtisodiy faoliyatning tarkibiy qismidir, uning asosiy prinsiplari moliyaviy resurslardan oqilona foydalanish, natijalar uchun javobgarlikka qiziqish va moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini nazorat qilishdir.
Davlat moliyaviy resurslari hisobidan aholi tadbirkorligini moliyalashtirilishi aholi tadbirkorligini rivojlantirish uchun bir necha qulayliklarni tug‘diradi:

• 
  aholi tadbirkorlari va tomorqa yer egalariga 3 yilgacha muddatga, shu jumladan 1 yillik imtiyozli davr bilan 7 foizlik stavkada, bankning 2 foizlik marjasini hisobga olgan holda kreditlar ajratish uchun resurslarni, qayta moliyalashtirish stavkasidan 4 foizlik bandni chegirib tashlagan holda amalga oshirilayotganligi;
  
• 
  tadbirkor va tomorqa yer egalariga shartnoma asosida zarur moddiy resurslar, shu jumladan, urug‘lar, ko‘chatlar, taralar, texnika va boshqa vositalar yetkazib berish;
  
• 
  yerlarni rekultivasiya qilish va qishloq xo‘jaligi ekinlarini ekishda tizimli ishni tashkil qilish;
  
• 
  sug‘orish tizimini yaratish va yaxshilash, suv nasoslari o‘rnatish, artezian quduqlar qazish va tomchilatib sug‘orishni tashkil etish;
  
• 
  ishlab chiqarilgan mahsulotlar va qishloq xo‘jaligi ekinlarini ichki va tashqi bozorlarda sotish, shu jumladan ularni tayyorlash, saqlash, qayta ishlash va eksport qilishda davlat nazorati va qo‘magini mavjudligi.
  

Lekin har doim ham axoli tadbirkoriligini davlat tomonidan, davlat moliyaviy resurslari hisobidan moliyalashtirish tizimi har doim ham o‘zini oqlamasligi mumkin. Chunki yuqoridagi boblarimizda tilga olib o‘tganimizdek, o‘zida hohish istagi, qobiliyati bo‘lmagan axoli uchun mablag‘larning berilishi behudaga mablag‘ning havoga sovrilishi sabab bo‘ladi. Shuning uchun hozirgi davrda rivojlangan mamlakatlar tajribalaridan kelib chiqib axoli tadbirkorligini rivojlantirishga davlat moliyaviy resurslarni shunday yo‘naltirishimiz kerakki. Sarflanadigan mablag‘larni samaradorlik darajasiz yuqori, moliyaviy mablag‘ning qaytarilish holatida xavfsizlik kafolatlangan bo‘lsin. Hozirgi kunda bunda usulni venchur korxonalarning faoliyatini takomillashtirish orqali erishish mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Tadbirkorlik va innovasiya sohasida loyihalarni moliyalashtirish mexanizmlarini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2019 yil 24 noyabrdagi PF-5583-sonli Farmoniga muvofiq venchurli moliyalashtirishni rivojlantirish maqsadida “Investision va boshqaruv kompaniyalar to‘g‘risida”gi Nizom loyihasi ishlab chiqildi va Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 17 mayda 414-sonli qarori bilan tasdiqlandi.
Bugungi kunda 3 ta investisiya kompaniyasi, 1 ta venchur fondi va 1 ta boshqaruv kompaniyasi tashkil etildi. Hozirgi kunda venchur moliyalashtirish yirik loyihalarga qaratilgan. Venchur fondlarni aholi tadbirkorligini rivojlantirishda davlat moliyaviy resurslarni jalb qilishni ham nazarda tutish kerak. Tabiiy savol tug‘iladi nima uchun aynan venchur fondlari orqali aholi tadbirkorligini rivojlantirish kerak. Chunki venchur bank emas, moliyaviy muassasa, fond investorlardan pul oladi.
Investor davlat, bank, investisiya fondi yoki jismoniy shaxs bo‘lishi mumkin. Ularning barchasi o‘z pullarini bir necha yil ichida katta daromad keltiradigan narsaga sarflashni xohlashadi. Masalan, turli startaplarga. Axoli tadbirkorlari kichik startapning istiqbolli yoki aksinchaligini tahlil qilish uchun ularning vaqtlari yo‘q yoki bilimlari yetarlicha emas va shuning uchun ular buni venchur fondiga ishonib topshirishini hisobga oladigan bo‘lsa bu kelajakda aholi tadbirkorligi rivojlantirishga uchun qulaylik tug‘dirishi mumkin. U startap pulni foyda bilan unga qaytarishini kutmaydi u startapning aksiyalari ko‘rinishida kiritgan mablag‘ini foyda bilan qaytarib olishni ko‘zlaydi. Bunday yondashuv kelashakda aholi orasida ham haqiqiy tadbirkorlik muhitini shakllantirishga xizmat qiladi. Ya’ni davlatning moliyaviy resurslari hisobidan axoli tadbirkorligini rivojlantirishning eng kafolatli yo‘li venchur korxonalari kapitalini moliyalashtirish hisobiga amalga oshiriladi.
Shuning bilan birgalikda axoli tadbirkorligini rivojlantirish omillaridan yana biri bankning xizmat ko‘rsatish sohasidagi raqobatbardosh munosabatlarni shakllantirishdir. Bu moliyaviy va moddiy resurslarni oqilona taqsimlash, davlat moliyaviy xizmatlarining turli shakllaridan yanada samarali foydalanish imkonini beradi. Bank xizmatlarida mijozlarga ko‘rsatilayotgan xizmatlarning sifatini ta’minlash, moliyaviy resurslarni taqsimlanishini rejalashtirish, turli xizmatlarni yetkazib berishning eng samarali usullarini taklif etishda raqobat muhitini o‘rganish bilan bog‘liq.
Bundan tashqari aholi tadbirkorlariga ham quyidagi qo‘nikmalarni o‘zlashtirishga erishish kerak:

• 
  V2S (business to customer «iste’molchi uchun biznes») bozorida mahsulotni xarid qilish qarorini qabul qilishda asosiy rolni aniq bir odamning shaxsiy emosiyalari egallaydi;
  
• 
  V2V (business to business «biznes biznes uchun») bozorida esa, xaridorning tanlov imkoniyati rasional fikirlashga asoslanadi. V2V bozorida marketingning quyidagi asosiy xususiyatlari mavjud:
  
• 
  iste’molchilar motivasiyasiga rasional omillarning ta’siriga asosiy e’tiborni qaratilishi;
  
• 
  xodimlarning individual motivasiyasiga bo‘lgan ta’sir (oylik maoshning oshishi, ish lavozimining ko‘tarilishi, rahbariyat tomonidan ijobiy baholanishi, ish bo‘yicha ma’lum bir yutuqlarga erishish);
  
• 
  xarid qilish bo‘yicha qarorlarni bosqichma-bosqich va ko‘p darajali jarayonlardan so‘ng qabul qilish.